Ερωτοφωτόσχιστος

Ο νέος με το φως του έρωτα σχίζει το σκότος των ειδώλων και της αθλιότητας, απαιτεί να αναποδογυρίσει τον κόσμο, να αστραποβολήσει καθένα «πρέπει»! Η νεανική ψυχή αυτό πρέπει να κάνει και αυτό της πρέπει! Η φιλοσοφία και η λογοτεχνία αναζητούν να κλείσουν την αλήθεια και την ομορφιά μέσα στο συγκεκριμένο έργο, να συλλάβουν το νόημα της ύπαρξης και να επικοινωνήσουν με τον υπόλοιπο κόσμο. Και αυτή η επιδίωξη δεν μπορεί παρά να ανήκει στη νεανική καρδιά, στη ζέση της νεότητας. Ο ελληνικός πολιτισμός χαρακτηρίζεται από δύο ουσιαστικά σημεία: την αφήγηση του συγκεκριμένου και τον κύκλιο χρόνο – τρόπο. Στη συνάντηση ρωσικής και ελληνικής (ανατολικής) παράδοσης διακρίνουμε την εμμονή στο συγκεκριμένο και την αποστροφή του αφηρημένου λόγου. Το “ζωντανό”, το “πραγματικό”, το “συγκεκριμένο”, το “χειροπιαστό” προτιμώνται και από τον ποιητή Γ. Σεφέρη, που χρησιμοποιεί παραδείγματα αντί της αφηρημένης σκέψης (οι “ιδέες”), όπως ακριβώς και ο Σωκράτης.1 Δηλαδή η παράδοση του συγκεκριμένου έλκει την καταγωγή της από την ελληνική αρχαιότητα.2 Και ο Παπαδιαμάντης συμπληρώνει στους “Χαλασοχώρηδες”: “ὅπου γενικότης, ἐκεῖ καὶ ἐπιπολαιότης”.3 Εκ παραλλήλου διαπιστώνουμε ότι η απόλυτη – η αντικειμενική επιδίωξη καταβιβάζεται από τον θρόνο του ιδανικού που ισχύει για όλη την ανθρωπότητα. Αυτό δεν σημαίνει περιφρόνηση του αφηρημένου λόγου, αλλά διαφορά αφετηρίας και προσέγγισης: η ανατολική παράδοση εκκινεί από τα συγκεκριμένα για να καταλήξει στην καθολική θεώρηση, ενώ η Δύση αντίθετα ξεκινά να στοχάζεται αφηρημένα, από τα «πρέπει», για να τα εφαρμόσει στα επιμέρους στοιχεία του ανθρώπου και του κόσμου. Ο Ηρόδοτος (“κύκλος τῶν ἀνθρωπηίων ἐστὶ πρηγμάτων..”)4 και ο Αριστοτέλης (“τὰς αὐτὰς δόξας ἀνακυκλεῖν γινομένας ἐν τοῖς ἀνθρώποις..”)5 συμφωνούν στο σχήμα της κυκλικής διαδοχής των ανθρωπίνων, όπως και ο Σεφέρης για την τέχνη της Ανατολής (“Η τέχνη αυτή είναι αφηγηματική, κυκλική”).6 Το κύκλιο σχήμα εξηγεί τη συνύπαρξη καλού και κακού, την αλληλοπεριχώρηση όλων, την οικουμενική διάσταση, το συναμφότερον, σε πλήρη αντίθεση με τη δυτική νοοτροπία του κάθετου διαχωρισμού καλών-κακών στοιχείων, καθαρών-ακαθάρτων, της γραμμικής ακολουθίας των γεγονότων.7 Με αυτή την προοπτική ο Αριστοτέλης προβληματίζει τον Χριστιανισμό, ο Ντοστογιέφσκι θεμελιώνει την ελευθερία μαζί με τον Μπερντιάεφ και ο Παπαδιαμάντης συμπίπτει κάπου κάπου όλως παραδόξως με τον Καζαντζάκη. Στο τέλος όλοι – φιλόσοφοι και λογοτέχνες – ενδοκειμενικά και διακειμενικά επικοινωνούν στην ανακάλυψη του μεταφυσικού/υπερφυσικού λόγου.