Ταυτότητα φύλου και σεξουαλικότητα

Η αποδόμηση της ομοφυλοφιλίας ως μια σταθερή αναλυτική κατηγορία δεν έχει εκδηλωθεί στην Ελλάδα με κάποια συγκρότηση και, συνέχεια, λόγω του ότι οι σπουδές φύλου είναι πολύ πρόσφατη ένταξη στο ελληνικό Πανεπιστήμιο. Τις τελευταίες δεκαετίες το ζήτημα της ταυτότητας φύλου και σεξουαλικότητας έχει αποτελέσει αντικείμενο έρευνας σε αρκετά επιστημονικά πεδία όπως της ανθρωπολογίας, της κοινωνιολογίας, της πολιτικής επιστήμης, της ψυχολογίας, της κοινωνιοβιολογίας, της ψυχανάλυσης, της παιδαγωγικής. Η σεξουαλικότητα ως νόμιμο αναλυτικό εργαλείο μόλις πρόσφατα άρχισε να διεκδικεί ύπαρξη στην ελληνική εθνογραφία, και σε ερευνητικές εργασίες με την queer προβληματική. Με βάση αυτά τα δεδομένα, στην Ελλάδα προέκυψε η σκέψη και η ανάγκη για τη συλλογή άρθρων με θέμα την ταυτότητα φύλου και τη σεξουαλικότητα. Στον παρόντα διεπιστημονικό συλλογικό τόμο περιλαμβάνονται κείμενα από διακεκριμένους ακαδημαϊκούς, ειδικούς επιστήμονες, εμπειρικούς που συμβάλλουν στην ανάδειξη και στην αποτύπωση των σύγχρονων μελετών και ερευνών της ταυτότητας φύλου και της σεξουαλικότητας τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο. Η παράθεση των άρθρων έγινε με αλφαβητική σειρά και σεβόμενοι τον τρόπο παράθεσης της βιβλιογραφίας και το ύφος γραφής του κάθε συγγραφέα. Μέσα από την εφαρμογή της οπτικής του φύλου στη μελέτη των σύγχρονων θεμάτων, εξετάζουν τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, τα ανθρώπινα δικαίωμα, την queer παιδαγωγική, τη σχολική βία και την ομόφυλη γονεϊκότητα. Η διεπιστημονική προσέγγιση (της κοινωνιολογίας, της ψυχολογίας, της παιδαγωγικής και της ψυχιατρικής) στον παρόντα συλλογικό τόμο αναδεικνύει τα θέματα της ταυτότητας φύλου και της σεξουαλικότητας αλλά και την αναγκαιότητα της διεπιστημονικής αυτής της προσέγγισης. Η Μαρίνα Γαλανού επιχειρεί να κάνει μία κριτική αποτίμηση της νομοθεσίας για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου αναδεικνύοντας τους περιορισμούς, τις ελλείψεις, αλλά και τα προβλήματα που ανέκυψαν απ’ την εφαρμογή του στα δύο και πλέον χρόνια που βρίσκεται εν ισχύ. Η Ελένη Δαράκη διερευνά τη συγκρότηση ηγεμονικού ανδρισμού και υπερ-ανδρισμού στο δημοτικό σχολείο και συγκεκριμένα στα πλαίσια του μαθήματος της φυσικής αγωγής και του σχολικού αθλητισμού, ενώ παράλληλα καταδεικνύει την αμφισβήτηση αποκρυσταλλωμένων ετερο-κανονικοτήτων ως μορφή αντίστασης από μαθητές και μαθήτριες. Ο Θανάσης Θεοφιλόπουλος στοχεύει στην ανάδειξη της στάσης των κομμάτων και των οργανώσεων του ακροδεξιού χώρου απέναντι στους ΛΟΑΤΚΙ+ ανθρώπους που είναι τις περισσότερες φορές, ανοιχτά εχθρική. Οι στάσεις και αντιλήψεις των κομμάτων αυτών για τους ΛΟΑΤΚΙ+ ανθρώπους αναδεικνύονται και μέσα από τις θέσεις τους για ζητήματα όπως η οικογένεια, η δημογραφική γήρανση ή/και η θέση της γυναίκας και τα δικαιώματά της. Η Χριστίνα Ιωάννου επικεντρώνει τη μελέτη της στον σχολικό εκφοβισμό σε παιδιά που χαρακτηρίζονται από διαφορετικότητα ως προς τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα, την έκφραση ή/και τα χαρακτηριστικά του φύλου τα οποία αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες πιθανότητες να βιώσουν εκφοβισμό καθώς και τις επιπτώσεις του στην σωματική και ψυχική τους υγεία και στις εκπαιδευτικές και, μελλοντικά, επαγγελματικές τους επιδόσεις. Ο Λύο Καλοβυρνάς εξετάζει την έννοια "σεξουαλικός προσανατολισμός", σε τι συνίσταται, πώς δημιουργείται και πώς υπολογίζεται. Σε ποια ηλικία αποκρυσταλλώνεται και αλλάζει στον χρόνο ή είναι σταθερός; Είναι μια φυσική ή μια πολιτισμική κατηγορία; Πόσοι προσανατολισμοί υπάρχουν; ιατί διαδραματίζει μεγαλύτερο ρόλο στη ζωή για τους μη ετεροφυλόφιλους σε σύγκριση με τους ετεροφυλόφιλα άτομα; Η Αθηνά Καρατζά διερευνά τη σωματοποίηση της ανδρικής κυριαρχίας μελετώντας την περίπτωση του Next Top Model, και παρατηρεί την αναπαραγωγή της αντίληψης ότι η γυναίκα είναι ένα αισθητικό αντικείμενο, ως προϊόν μιας ανδροκεντρικής αντίληψης. Οι Χλόη Κολύρη και Ιωάννης Ρήγας παρουσιάζουν βασικές ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις, οι οποίες θα επιτρέψουν την εκδίπλωση μιας σχιζοαναλυτικής χαρτογραφίας έμφυλων και σεξουαλικών συζεύξεων. Η χαρτογραφία αυτή καταλήγει σε μια παρουσίαση επιστημολογικών προτάσεων, σχετικά με κάποια κουήρ παιδαγωγική και ψυχανάλυση. Η Υβόν Κοσμά μελετά την αναπαράσταση του γυναικείου σώματος στην εξαιρετικά δημοφιλή τριλογία της Stephanie Meyer, Λυκόφως (2005-2008). Επικεντρώνεται στην ετεροφυλοφιλική επιθυμία, διότι το συγκεκριμένο αφήγημα δεν αφήνει πολλά περιθώρια εναλλακτικών, μη ετεροκανονικών ταυτίσεων. Το σώμα της Μπέλλα, της πρωταγωνίστριας της σειράς, αποτελεί όχι απλώς ένα πολιτισμικό κείμενο εγγραφής των κυρίαρχων έμφυλων σχέσεων εξουσίας, αλλά άμεσο τόπο επιβολής του πατριαρχικού ελέγχου. Η Στάλω Λέστα βασισμένη στα πορίσματα και το εκπαιδευτικό υλικό που ετοιμάστηκε στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος ΗΟΜΒΑΤ παρουσιάζει τις βαθιά ριζωμένες ετεροκανονικές αντιλήψεις στις κοινωνικές "νόρμες" της θηλυκότητας και της αρρενωπότητας που οδηγούν συχνά σε στάσεις μισαλλοδοξίας, ρατσισμού και εκφοβισμού απέναντι στα παιδιά με ποικίλες έμφυλες ταυτότητες. Οι Φωτεινή Μηλιώνη και Μάρθα Λεμπέση μελετούν τον τομέα της σωφρονιστικής μεταχείρισης των γυναικών και της μετασωφρονιστικής μέριμνας, τις πολιτικές που, έως σήμερα, ανταποκρίνονταν στη μεγάλη ανδρική πλειονότητα, η οποία καθόριζε τους όρους και τις συνθήκες αυτού του χώρου. Οι Ανδρομάχη Μπούνα και Ευστράτιος Παπάνης παρουσιάζουν τα αποτελέσματα έρευνας που αφορούν τη μελέτη της διαδικασίας του coming out αλλά και των σχολικών εμπειριών ενηλίκων ατόμων που αυτοπροσδιορίζονται ως ΛΟΑ ως προς τη σχολική βία που έχουν βιώσει λόγω της σεξουαλικής τους ταυτότητας. Ο Φώτης Πολίτης διερευνά τις ανδρικές επιτελέσεις δεκαέξι μαθητών Ρομά στα συγκείμενα ενός δημοτικού σχολείο αστικής περιοχής της Νοτίου Ελλάδας. Δεδομένης της τοπικότητας και της μερικότητας της έρευνας, οι επιτελούμενοι ηγεμονικοί ανδρισμοί στα σχολικά συγκείμενα ερμηνεύονται ως συνέπεια των αντι-σχολικών και αντι-εξουσιαστικών (σ)τάσεων των μαθητών αυτών για την εκπαίδευση και το σχολικό ήθος, το οποίο θεωρούν ότι επιχειρεί να τα εκθηλύσει και συνεπώς να αμφισβητήσει τον ανδρισμό τους. Η Μαρίνα Σούνογλου αναφέρεται στη γονεϊκότητα ως ανθρώπινο δικαίωμα και παρουσιάζει την υπάρχουσα νομοθεσία και νομολογίασε σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο αλλά και στην Ελλάδα. Η Εύα Σπίνου αναλύει τους τρόπους με τους οποίους τα αρνητικά στερεότυπα και οι προκαταλήψεις γύρω από τα θέματα που άπτονται του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου επηρεάζουν την δυναμική της οικογένειας και τις επιπτώσεις που επιφέρουν στα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά. Τέλος, οι Έλενα-Όλγα Χρηστίδη και Νάνσυ Παπαθανασίου παρουσιάζουν τα πρώτα αποτελέσματα της Πρώτης Πανελλήνιας Έρευνας για τις Αντιλήψεις, τις Στάσεις και τις Πρακτικές των Ειδικών Ψυχικής Υγείας κατά την παροχή υπηρεσιών σε ΛΟΑΤ+ άτομα. Είναι μεγάλη η χαρά των επιμελητών του τόμου να παρουσιάσουν τόσες σύγχρονες μελέτες που διακρίνονται σε ώριμες θεωρητικές και ερευνητικές συμβολές καθηγητών, καθώς και σε πρωτότυπες μελέτες νέων ερευνητών. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε όλους τους συγγραφείς για την πολύτιμη συνεργασία τους. Οι επιμελητές: Ανδρομάχη Μπούνα, Δρ. Κοινωνιολογίας & Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου