Εικόνες μιας άλλης Ευρώπης 1985-1989

Είχα χάσει, είχα "ξεχάσει" αυτές τις φωτογραφίες για εικοσιπέντε χρόνια. Όταν τις ξαναβρήκα, πριν ένα χρόνο, μου έκανε μεγάλη εντύπωση το πόσο παλιές φαίνονταν, πολύ πιο παλιές από τα εικοσιπέντε τους χρόνια. Η Ευρώπη σήμερα αλλάζει με ρυθμούς αστραπιαίους και ό,τι είδα τότε, φαντάζει τώρα σαν μια "άλλη" Ευρώπη. Όταν ξεκινούσα, το 1985, είχαμε ακόμη μια Ευρώπη χωρισμένη στα δύο, το Τείχος, τα δύο εχθρικά μεταξύ τους στρατόπεδα, τον Ψυχρό Πόλεμο. Ήμουν τότε ένας νεαρός με πάθος για τη Μεσευρώπη: η μουσική της, η λογοτεχνία της, οι άλλες τέχνες, ο πολιτισμός που ερχόταν από εκεί, όλα με γοήτευαν. Η διχοτόμηση της Κεντρικής Ευρώπης - και κατά συνέπεια όλης της Ευρώπης - ήταν κάτι που με συγκλόνιζε, από τη στιγμή που πρωτοείδα, φοιτητής, το Τείχος του Βερολίνου. Είχα τότε την ιδέα να ταξιδέψω σε όλη την ήπειρό μας, σε όλες τις χώρες, δυτικές και ανατολικές, να φωτογραφίσω τους Ευρωπαίους που ζούσαν και από τις δύο πλευρές του Τείχους, και να τους δείξω όλους μαζί σε ένα βιβλίο, σαν μια ενιαία Ευρώπη, χωρίς σύνορα και τείχη, σαν μια οικογένεια. Αφελές και μεγαλεπήβολο σχέδιο, όπως όλα τα νεανικά σχέδια. Όμως, το αφελές αυτό σχέδιο μου έδωσε το κίνητρο και την ενέργεια για να περιπλανηθώ επί πέντε χρόνια σε όλη σχεδόν την τότε Ευρώπη, από τη Λισαβόνα μέχρι τη Κρακοβία και από το Παρίσι μέχρι το Βουκουρέστι, σε δεκαεπτά χώρες. Ταξίδευα με ένα σαραβαλάκι - το ελληνικότατο Pony για όποιον το θυμάται -, με 90 χιλιόμετρα την ώρα, κοιμόμουν μέσα σ’ αυτό, στα πάρκινγκ των αυτοκινητοδρόμων και στις ερημιές, πάντα μόνος. Και η μεγάλη μου χαρά ήταν να σταματάω σε κάθε πόλη και να παρατηρώ τους ανθρώπους στους δρόμους, να τους φωτογραφίζω. Και κάθε χειμώνα επέστρεφα στην Ελλάδα για να δουλέψω και την επόμενη άνοιξη ξαναέφευγα. Είδα όλο το Ανατολικό Μπλοκ, είδα την εξαθλίωση στη Ρουμανία, την καταπίεση και τον φόβο στα μάτια των ανθρώπων στην Ανατολική Γερμανία και την Τσεχοσλοβακία. Και μια κάπως καλύτερη ζωή στην Ουγγαρία και την Πολωνία. Και ταυτόχρονα επισκεπτόμουν και τις δυτικές χώρες και φωτογράφιζα και εκεί τους ανθρώπους με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Η Δύση για μένα δεν ήταν παράδεισος, έβλεπα κι εκεί τα ίδια πρόσωπα σχεδόν, τους ηλικιωμένους, τους φτωχούς, τα παιδιά, τις γυναίκες. Κατάλαβα πολύ γρήγορα ότι δεν έκανα "φωτορεπορτάζ", ήμουν ανίκανος να καταγράψω ρεαλιστικά την πραγματικότητα. Αν κάτι με ενδιέφερε, αυτό ήταν τα πρόσωπα που έβλεπα και η ανθρώπινη μοίρα. Και ξαφνικά, μια νύχτα του 1989, το Τείχος έπεσε, χωρίς να με ρωτήσει αν είχα τελειώσει το "πρότζεκτ"... Έμεινα ξαφνικά χωρίς αντικείμενο. Και το μεγαλεπήβολο σχέδιο, μια Ευρώπη χωρίς σύνορα μέσα από τη φωτογραφία, φαινόταν τώρα πιο υπερφίαλο κι ανόητο παρά ποτέ... Αναρωτήθηκα τι στην ευχή έκανα τόσα χρόνια, τι νόημα είχε όλο αυτό. Αλλά ήμουν κι εγώ στο Βερολίνο εκείνη τη κρύα νύχτα του Νοεμβρίου, ενθουσιασμένος μαζί με όλους τους άλλους, έζησα τις μεγαλύτερες στιγμές της ζωής μου, όλοι εκεί νοιώσαμε έτσι, ζούσαμε την Ιστορία, την Ελευθερία, η Ευρώπη άλλαζε μπροστά στα μάτια μας, η ατμόσφαιρα ήταν μαγική! Όταν όμως μου πέρασε ο ενθουσιασμός, τα μάζεψα και γύρισα στην Ελλάδα, φοβερά απογοητευμένος. Ένοιωθα ότι αυτό που είχα κάνει δεν άξιζε, καθώς δεν ήταν ούτε "καταγραφή", ρεπορτάζ, ούτε "τέχνη" (ειδικά τη λεγόμενη "φωτογραφία τέχνης" την απεχθανόμουν). Ένοιωθα ότι η δουλειά μου δεν είχε θέση πουθενά. Είχα κάνει κάτι πολύ προσωπικό και δεν ήθελα να χτίσω καριέρα πάνω του, δεν είχα και κίνητρο πια. Γι’ αυτό πήρα τα αρνητικά και τα έθαψα βαθιά μέσα στην αποθήκη μου. Και μαζί με αυτά έθαψα και εκείνο το κομμάτι της ζωής μου. Έκανα οικογένεια και μια δουλειά για να συντηρήσω την οικογένειά μου και ήμουν ευτυχισμένος με τη νέα μου ζωή, οι παλιές μέρες δεν μου έλειπαν καθόλου, δεν μιλούσα σε κανένα για αυτές, ούτε έδειξα ποτέ σε κανένα τις φωτογραφίες μου, ούτε καν στη γυναίκα μου. Με τον καιρό τις ξέχασα κι εγώ ο ίδιος. Και έτσι πέρασαν εικοσιπέντε χρόνια. Ώσπου τον Μάρτιο του 2014 βρήκα σ’ ένα συρτάρι την παλιά Minox - όλες οι φωτογραφίες έγιναν με αυτό το μικρό θαύμα. Θυμήθηκα ότι κάτι είχα κάνει κάποτε με αυτήν, έψαξα και βρήκα τα αρνητικά στην αποθήκη, σε καλή κατάσταση. Από περιέργεια σκανάρισα μερικά και τα ανάρτησα στο διαδίκτυο. Προς μεγάλη μου κατάπληξη, συγκίνησαν κάποιους ανθρώπους. Έμεινα κατάπληκτος, το ξαναλέω, γιατί πίστευα ότι η δουλειά μου δεν ενδιέφερε κανέναν, ότι όσα είχα κάνει τότε ήταν μια νεανική τρέλα και μόνο. Ανάρτησα πολλές φωτογραφίες μετά τις πρώτες και τότε σκέφτηκα ότι αυτά πρόσωπα που είδα στους δρόμους της Ευρώπης τη δεκαετία του 80 και τα είχα κλεισμένα τόσα χρόνια στα κουτιά δεν θα έπρεπε να χαθούν μαζί με εμένα, ότι θα μπορούσαν να ζήσουν σε ένα βιβλίο. Έκανα μια πρώτη επιλογή 95 φωτογραφιών από το αρχείο και ιδού το αποτέλεσμα, μια έκδοση αφιερωμένη στους φίλους μου του Facebook στους οποίους οφείλω τα πάντα. Θέλω να ευχαριστήσω θερμά εσάς που αγοράσατε το βιβλίο, που έγινε χωρίς κάποια στήριξη ή χορηγία ή εκδοτικό οίκο πίσω του. Είναι έργο αγάπης και μόνο - αγάπης για την Ευρώπη και τους Ευρωπαίους. Γράφω αυτές τις γραμμές λίγες μόνο μέρες μετά τις φρικιαστικές επιθέσεις στο Παρίσι. L'Europe vaincra. 16.11.15