Άνθρωπος και πολιτισμός

Πέρα από τον κόσμο των φαινομένων και των εμπειριών, βρίσκεται και ένας άλλος κόσμος, ένας κόσμος εσωτερικότητας, τις περισσότερες φορές μη συνειδητός, ένας κόσμος με δικούς του νόμους που πολύ συχνά διαφέρουν από τους εξωτερικούς νόμους και κανόνες αυτού του κόσμου. Ο κατ' εξοχήν νόμος αυτής της εσωτερικότητας, από τον οποίο απορρέουν οι άλλοι ηθικοί κανόνες και νόμοι, δεν περιορίζει. Είναι αυτονόητος, αυτόχθων και αυτοδημιούργητος. Αποτελεί θα λέγαμε μια βεβαιότητα για την ίδια την ύπαρξη. Ο εσωτερικός αυτός νόμος του πνεύματος, υπερβαίνει το φυσικό νόμο, διότι τον αμφισβητεί συνεχώς. Η φύση δεν αμφισβητεί τον εαυτό της. Ο άνθρωπος τον αμφισβητεί. Γι' αυτό και είναι ελεύθερος. Σ' αυτή την ελευθερία οδηγεί το εσωτερικό δίκαιο σε αντίθεση με το φυσικό δίκαιο ή το δίκαιο του εκάστοτε κοινωνικού κανόνα.