Έρευνα για τις αρχές της ηθικής

Η Έρευνα για τις αρχές της ηθικής (1751), το μοναδικό αμιγώς ηθικό έργο του Χιουμ, αποτελεί μια σύνοψη του τρίτου βιβλίου της Πραγματείας για την ανθρώπινη φύση. Εδώ ορισμένα θέματα διευκρινίζονται και φωτίζονται διεξοδικότερα και «διορθώνονται ορισμένα κενά στην επιχειρηματολογία και κυρίως στη διατύπωση της πρώιμης μορφής», ώστε να αρθρώνεται «πλήρης απάντηση» στις κριτικές του παλαιότερου έργου. Μέσω της πειραματικής μεθόδου συλλογισμού και της παρατήρησης, ο Χιουμ παρουσιάζει μια άκρως πρωτοποριακή και σημαίνουσα ηθική θεωρία, σύμφωνα με την οποία η ηθική βασίζεται στα φυσικά συναισθήματα και τα πάθη των ανθρώπων. Η φυσική ευμένεια, η τεχνητή αρετή της δικαιοσύνης και η επεξεργασία των υπόλοιπων κοινωνικών αρετών οδήγησαν τον Χιουμ στην ιδέα ενός φυσιοκρατικού μοντέλου ερμηνείας της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ο φυσικός μηχανισμός της συμπάθειας, μέσω της οποίας κάθε άνθρωπος μεταβιβάζει στους συνανθρώπους του τα ευμενή του συναισθήματα, εκπληρώνει το «εμπόριο των ηθικών συναισθημάτων». Για να εξηγήσει και να περιγράψει την ανθρώπινη ηθική ψυχολογία, ο Χιουμ εξετάζει τις ποιότητες εκείνες των ανθρώπων μέσω των οποίων διαμορφώνεται η προσωπική τους αξιομισθία. Υποστηρίζει ότι τα πάθη αποτελούν τα μοναδικά κίνητρα των πράξεων και ότι οι ηθικές κρίσεις εξαρτώνται αποκλειστικά από το συναίσθημα επιδοκιμασίας και αποδοκιμασίας το οποίο εγείρεται στους αμερόληπτους παρατηρητές· διατείνεται πως σκοπός και θεμέλιο της ηθικής και της δικαιοσύνης δεν είναι παρά η δημόσια ωφελιμότητα και η προαγωγή των κοινωνικών συμφερόντων. Όλα αυτά υπό το πρίσμα και την καθοδήγηση μιας βαθιάς και ρηξικέλευθης ιδέας: «Η ηθική φιλοσοφία είναι η επιστήμη της ανθρώπινης φύσης».