Ελευθερία και αγωγή στον Αιμίλιο του J.J. Rousseau

Ο Τάσος Πανταζής (1966-2009) μελετάει τις απόψεις του Ρουσσώ για τον πολιτισμό και την αγωγή, όχι μόνο στον "Αιμίλιο" αλλά και υπό το φως των δύο Λόγων του, του "Λόγου περί επιστημών και τεχνών" και του "Λόγου περί της καταγωγής και των θεμελίων της ανισότητας" ανάμεσα στους Ανθρώπους. Ο Ρουσσώ εισηγείται αγωγή με ελευθερία και στοχεύει στην πραγμάτωση της ελευθερίας του ανθρώπου. Το πεδίο της εκπαίδευσης θεωρείται από τον Ρουσσώ ιδιαίτερα κρίσιμο, όπως και για τον Καντ, οι ιδέες του οποίου εξετάζονται συγκριτικά με αυτές του Ρουσσώ σε αρκετά σημεία. Η ιδέα της επιστροφής είναι έντονη στη ζωή και στο έργο του Ρουσσώ. Είναι ο πρώτος φιλόσοφος ο οποίος επιστρέφει σε ένα σημαντικό θέμα της φιλοσοφίας, την αντίθεση μεταξύ των εννοιών του νόμου και της φύσης. Τη σημερινή εποχή, στην οποία οι κλάδοι της φιλοσοφίας έχουν πολλαπλασιαστεί και οι ειδικεύσεις της έχουν εξαπλωθεί σε μεγάλο εύρος θεμάτων, η επιστροφή στη μελέτη κλασικών κειμένων, όπως ο Αιμίλιος, ίσως φαντάζει παράδοξη. Σίγουρα, όμως, η επιστροφή αυτή είναι γόνιμη, δημιουργική και, κυρίως, πάντοτε επίκαιρη. Αυτό συνιστά την ειδοποιό διαφορά των μεγάλων φιλοσόφων, στους οποίους, βέβαια, συγκαταλέγεται ο Ρουσσώ.