Οι προσωκρατικοί

Η σκέψη των Προσωκρατικών αποτελεί για την έρευνα μία διαρκή πρόκληση και συγχρόνως ένα χώρο της ιστορίας της Φιλοσοφίας με εξαιρετικό ενδιαφέρον από πολλές πλευρές. Γι' αυτό, άλλωστε, στο πεδίο της διεθνούς έρευνας εμφανίζονται συνεχώς επιστημονικά άρθρα και πραγματείες που αριθμούνται σε εκατοντάδες κάθε χρόνο. Οποιαδήποτε αναφορά ή προσπάθεια προσέγγισης και ερμηνείας της σκέψης του αρχαϊκού ελληνισμού γενικότερα, που εξέθρεψε το στοχασμό των Προσωκρατικών, προϋποθέτει τη βαθιά γνώση της κοινωνίας και όλων των ανθρωπολογικών χαρακτηριστικών της. Κάθε πτυχή της σκέψης των μεγάλων εκείνων διανοητών απηχεί κοινωνικές διεργασίες και καταστάσεις πολιτικές στην ευρεία έννοια του όρου αυτού, όπως τον αντιλαμβάνονταν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, δηλαδή την ηθική διάσταση της κοινωνίας. Η φιλοσοφική έκφραση των Προσωκρατικών φιλοσόφων συνιστά πνευματική πρωτοπορία για την εποχή τους και συνάμα αδιάψευστο τεκμήριο της προσπάθειας του αρχαϊκού ανθρώπου στον ελληνικό χώρο να υπερβεί τις κοινωνικές και θρησκευτικές κατεστημένες αγκυλώσεις και να θραύσει το περίβλημα της μυθικής εξήγησης του κόσμου. Γι' αυτό ακριβώς η σπουδή του στοχασμού τους έχει παραδειγματικό χαρακτήρα για την ιστορία των ιδεών και αποτελεί πάντοτε αστείρευτη πηγή έμπνευσης και γοητευτική πνευματική άσκηση. Είναι, βέβαια, αυτονόητο σήμερα ότι η μελέτη και η έρευνα της κοινωνίας και της σκέψης αυτής της εποχής, όπου έζησαν και έδρασαν οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, πρέπει να ξεκινάει πρωτίστως από την κατανόηση του λόγου τους, δηλαδή από την εμβάθυνση στα αποσπάσματα του φιλοσοφικού τους λόγου και δευτερευόντως, αλλά αναγκαίως, από τη μελέτη των μαρτυριών που μας διέσωσαν οι μεταγενέστεροι συγγραφείς της αρχαιότητας ως την εποχή του ύστερου Βυζαντίου. Είναι ανάγκη όμως να επισημάνουμε ακόμα ότι αναγκαία προϋπόθεση για την κατανόηση του αρχαϊκού ελληνικού κόσμου και επομένως της σκέψης των Προσωκρατικών συνιστά η επαρκής γνώση του κόσμου του ελληνικού έπους. Πράγματι, αν θέλουμε να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε την εξέλιξη της σκέψης και ειδικότερα του φιλοσοφικού στοχασμού κατά την αρχαϊκή εποχή, οφείλουμε να μελετήσουμε την εξέλιξη του ελληνικού κόσμου κατά την επική περίοδο της ελληνικής γραμματείας.