Η αυγή του ελληνικού καπιταλισμού

"Λίγοι είναι σήμερα εκείνοι που μπορούν ν’ αρνηθούν ότι μια ιστορία του ελληνικού εμπορίου π.χ. θα μας έλυνε πολλά προβλήματα, που η σύγχρονη έρευνα τάφισε άλυτα ως τα τώρα... Αν αυτές οι εργασίες είχανε γίνει, το νεοελληνικό σχήμα θα εύρισκε μέσα μας μια πληρότητα, ενώ τώρα διαφεύγει από τους περισσότερούς μας το ουσιαστικό γεγονός, ότι πριν ακόμα υψωθή η σημαία της ανεξαρτησίας, το ελληνικό στοιχείο είχε κατακτήσει την υπεροχή στο εμπόριο και τις μεταφορές, σαν στοιχείο με ιδιαίτερο χαρακτήρα, με ιδιαίτερη οντότητα και κατείχε θέσεις δεσπόζουσες από τη μιαν άκρη της Μεσογείου ως την έτερη, από τα βόρεια της Βαλκανικής, ως τα νότια νησιωτικά συμπλέγματα. Την καταπληκτική αυτή προεπαναστατική ακμή, την παρασκεύασε ο δέκατος όγδοος αιώνας και σ' αυτόν αφιερώνεται η παρούσα εργασία". Με αυτά τα λόγια, τον Ιούνιο του 1944, έδωσε στο φως της δημοσιότητας την "Αυγή του ελληνικού καπιταλισμού" ο Σεραφείμ Μάξιμος. Ένα βιβλίο βασισμένο στην πολύχρονη, συστηματική και συγκριτική έρευνα των Γαλλικών Εθνικών Αρχείων, εμπορικής αλληλογραφίας και επίσημων προξενικών εγγράφων, που παρουσιάζει για πρώτη φορά στον Έλληνα αναγνώστη πτυχές της άγνωστης, μέχρι τότε, οικονομικής μας ιστορίας. Αυστηρά οροθετημένος απέναντι στις κυρίαρχες εμπειρικές αναλύσεις, ο Μάξιμος στέκεται με προσήλωση στα δεδομένα. Η διείσδυσή του στις βαθύτερες λειτουργίες του ιστορικού χώρου της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου, τον οδήγησε στο να κατανοήσει ορθά τις ιδιορρυθμίες πάνω στις οποίες αναπτύχθηκε η νεοελληνική εθνότητα. Η με ουσιαστικούς όρους τεκμηρίωση της άποψής του αποτελεί, ίσως, το κατ' εξοχήν ιδιαίτερο σημείο συμβολής του, σημείο που τον διαφορίζει όχι μόνο από το σύνολο των αναλυτών της εποχής του, αλλά και των κυρίαρχων στη συνέχεια απόψεων που συμπυκνώσανε την όλη τους προβληματική περί ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού στις διάφορες ιδεοκρατούμενες και περιορισμένης επιστημονικής επάρκειας εκδοχές της εξάρτησης, "νόθας αστικοποίησης" και υπανάπτυξης. Ο Μάξιμος είναι ουσιαστικά ο πρώτος Έλληνας μαρξιστής που μας αποκάλυψε αρκετές πτυχές γύρω από τα προβλήματα γένεσης και διαμόρφωσης του ελληνικού αστισμού. Είναι αυτός που μ' έναν δημιουργικό τρόπο άνοιξε τον δρόμο για την διαμόρφωση μιας σύγχρονης σχολής οικονομικής ιστορίας, συνεισφέροντας κατά το μέτρο των δυνατοτήτων του και των ορίων που έθετε η εποχή του, στο να υπάρξουν οι πρώτες αντιδράσεις στην ιδεολογική χρήση της ιστορίας.