Οι απόψεις των Ελλήνων απολογητών και του Ευσέβιου Καισαρείας για την τέχνη

Για τη συγγραφή της παρούσας μελέτης αφορμήθηκα από τις παραδόσεις στο μάθημα Χριστιανική Αρχαιολογία στην Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή Θεσσαλονίκης (Α.Ε.Σ.Θ.). Διδάσκοντας το προαναφερόμενο μάθημα το ακαδημαϊκό έτος 2004-2005 στους σπουδαστές του Γ΄ Εξαμήνου της Α.Ε.Σ.Θ. μου δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσω και πάλι κάποιες πτυχές της παλαιοχριστιανικής τέχνης, γεγονός που αποτέλεσε την αφορμή για μια ευρύτερη έρευνα στις πηγές. Η έρευνα επικεντρώθηκε στα κείμενα των Απολογητών και του Ευσέβιου Καισαρείας, καθώς μέσα από τα κείμενα των προαναφερόμενων Πατέρων εκφράζεται και ταυτόχρονα διαμορφώνεται η εκκλησιαστική συνείδηση του 2ου αιώνα και των αρχών του 4ου αιώνα. Με τον τρόπο αυτό φωτίζεται η γενικότερη στάση της Εκκλησίας απέναντι στην τέχνη από το 2ο ως τον 4ο αιώνα, μια μεταβατική περίοδο για το Χριστιανισμό, που περνάει από την περίοδο της αμφισβήτησης και των διωγμών σε μια περίοδο ελευθερίας και πορείας προς την καθιέρωση του ως επίσημης θρησκείας της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η απουσία κάποιας εξειδικευμένης μελέτης πάνω στο θέμα αποτέλεσε μια δυσκολία, αλλά και μια πρόκληση. Οι αναφορές στην εξεταζόμενη περίοδο από μελέτες που κάλυπταν ευρύτερες χρονολογικά περιόδους, όπως είναι "Η θεολογία της εικόνας στην Ορθόδοξη Εκκλησία", του Λ. Ουσπένσκι, αυτές του V.V. Bychkov, η μελέτη του Δ.Σ. Μπαλάνου με τίτλο "Η εκκλησιαστική τέχνη και οι Πατέρες της Εκκλησίας", κ.ά. αποτέλεσαν πολύτιμα βοηθήματα για τη μελέτη των κειμένων των Πατέρων και της περιόδου. Μέσα από τις σελίδες που ακολουθούν φιλοδοξούμε να γίνει κατανοητή η συνέχεια της θεωρητικής προσέγγισης της τέχνης από την Εκκλησία, η οποία από το 2ο αιώνα δεν ήταν αντίθετη προς αυτήν, όπως συχνά υποστηρίζεται. Αντίθετα, ο Χριστιανισμός αποδέχεται την τέχνη ως μια προσπάθεια μίμησης από τον άνθρωπο της απαράμιλλης τέχνης του ανώτατου τεχνίτη, δηλαδή του Θεού. Πρόκειται για μια προσπάθεια προσέγγισης του θεού από τον άνθρωπο. [...] (από τον πρόλογο του συγγραφέα)