Νίκος Καζαντζάκης, ο ασυμβίβαστος

Η συγγραφέας αυτού του βιβλίου έζησε με τον Νίκο Καζαντζάκη τριάντα ολόκληρα χρόνια. 'Ηταν γι' αυτόν σύντροφος και σύζυγος, συμπαραστάτης και βοηθός, φίλος και συνοδοιπόρος. Ήταν, όπως ο ίδιος λέγει, "το εφταγύναικο, το εφταπέτσινο σκουτάρι της ζωής του που καμιά σαγίτα δεν το περνάει". Γνώρισαν μαζί εύτυχες ώρες χαράς, όμως δεν ήσαν λίγες και οι αντιξοότητες που αντιμετώπισαν. Τα χρόνια τής Αίγινας με την πείνα της κατοχής αλλά και με τις απλές συγκινήσεις και την αδιάκοπη δουλειά, τα χρόνια της Αντίμπ με τις αντιδράσεις αλλά και με τη δημιουργική ευφορία, άλλα χρόνια ταξιδιών κι αναζητήσεων κι άλλες περιστάσεις δραματικές, γνωστές και άγνωστες ακόμη, σφυρηλάτησαν μια άκρα ενότητα και ταύτιση ανάμεσα στον σκληροτράχηλο κοσμογυρισμένο μονιά και στην "εύθραυστη" αλλά και θαρραλέα Αθηναία, που τον συντρόφεψε με πίστη στη ζωή και αποτελεί, μετά το θάνατό του, μια ζωντανή προέκταση και επιβίωσή του. Η συμβίωση Ελένης και Νίκου Καζαντζάκη ήταν μια αέναη αλληλοαναζωογόνηση, μια ευλογία. Γράφει ο Νίκος Καζαντζάκης σε μια αφιέρωσή του: "Στο εφταγύναικό μου την Ελένη. Είμαι μια ηλεχτρική εγκατάσταση κι είστε το ηλεχτρικό ρεύμα· αν κοπεί, χάθηκα". Και στο αυτοβιογραφικό του μυθιστόρημα "Αναφορά στον Γκρέκο", απευθυνόμενος στον μεγάλο πρόγονό του Ελ Γκρέκο λέγει: "Είχαμε καλή γυναίκα, εσένα την έλεγαν Χερώνυμα, εμένα Ελένη. Τι τύχη ήταν ετούτη, παππού μου! Πόσες φορές, κοιτάζοντάς τις, δεν είπαμε κι οι δυο από μέσα μας: 'Βλογημένη να 'ναι η ώρα που γεννηθήκαμε!'" Αποτελεί η αναγνώριση αυτή για την Ελένη το πιο άξιο έπαθλο. Αλλά το έπαθλο γεννά καινούριο χρέος και το βιβλίο τούτο είναι ουσιαστικά μια νέα έκφραση χρέους προς τον οικουμενικό συγγραφέα της νεώτερης Ελλάδας και προς τους μελετητές του έργου του. Εκείνη τον γνώρισε καλύτερα από τον καθένα, τον έζησε. Και τον απεικονίζει με το λιτό και λυρικό συνάμα ύφος της, με το αναλυτικό και περιεκτικό γράψιμό της, με χάρη και πληρότητα. Μέσα από τις σελίδες του αποκαλυπτικού τούτου βιβλίου με τα άγνωστα ως τώρα κείμενα και με τις πρωτοφανέρωτες πτυχές αναδύεται ακέραιη, ζωντανή, δυναμική, φορτισμένη με τους αγώνες και τις αγωνίες και τις εξάρσεις της η πολύπλαγκτη μορφή του μεγάλου Κρητικού, που άπλωσε στον αιώνα μας το πνευματικό δράμα και όνομα τής Ελλάδας σ' όλη τη γη. Η απήχηση, που είχαν οι ως τώρα εκδόσεις του βιβλίου στη Γαλλία, στην Αγγλία, στην Αμερική, στη Γερμανία, στην Ισπανία, είναι συγκλονιστική. Σε επιστολές τους προς τη συγγραφέα ο Αμερικανός έκδοτης χαρακτήρισε το βιβλίο "λογοτεχνικό αριστούργημα", ο Άγγλος εκδοτης "καταπληκτικό, υπέροχο έργο που κατατάσσεται ανάμεσα στις σπάνιες βιογραφίες, που πετυχαίνουν να ζωντανέψουν και να αναστήσουν το πνεύμα και την ψυχή του βιογραφουμένου προσώπου". Ο Γερμανός έκδοτης τής έγραψε πως είναι μνημειώδες, μεγαλειώδες βιβλίο" και εξέφρασε ευγνωμοσύνη που του εμπιστεύτηκε τη γερμανική έκδοση. Το αμερικανικό Πανεπιστήμιο Ντρέϊκ προσκάλεσε την Ελένη Καζαντζάκη και σε ειδική τελετή την ετίμησε, για το βιβλίο της τούτο, με την απονομή του τίτλου του επιτίμου διδάκτορα. Η παρισινή εφημερίδα "Le Monde", στις 23.11.1968, έγραψε ότι στο βιβλίο αυτό "βλέπουμε ακόμη μια συγκινητική επιβεβαίωση αυτής της ελευθερίας της σκέψης, αυτής της ζέσης της καρδιάς και της ηθικής αδιαλλαξίας που ο Νίκος Καζαντζάκης έδειξε σ' όλη του τη ζωή. Ο τίτλος εκφράζει θαυμάσια ποιος ήταν ο ταξιδιώτης, ο στοχαστής, ο συγγραφέας κι ο φίλος. Σε όλη του τη ζωή ένας άνθρωπος αιώνια ασυμβίβαστος, ταγμένος ενάντια στην αδικία, την υποκρισία, τη δειλία, το συμβιβασμό". Η "Nouvelles Litteraires", στις 7.1.1968: "Όσοι. γνώρισαν τον Νίκο Καζαντζάκη νοιώθουν σε κάθε σελίδα την ανατριχίλα της λευτεριάς, που πλημμύριζε όλη τη ζωή και το έργο του". Η εφημερίδα "Tribune de Geneve", στις 18.3.1968: "Το θέμα του έχει πλούτο και πληθωρισμό εντελώς ασυνήθιστο... Ο φόρος τιμής, που του αποτίει ή γυναίκα του Ελένη Ν. Καζαντζάκη, είναι ό,τι χρειάζεται για να ικανοποιήσει αυτούς που προσπαθούν να εμβαθύνουν στο μήνυμα που μας έδωσε ο άνθρωπος που έγραψε το "Χριστός ξανασταυρώνεται'". Η εφημερίδα του Τόκυο "The Japan Times", στις 30. 10.1968: "Στη μεγάλη οδύσσεια του βίου του ο Νίκος Καζαντζάκης... εκέρδισε την αγάπη μιας καλής γυναίκας που του έγινε σύζυγος και σύντροφος σ' όλη τη ζωή του. Τώρα η Ελένη Ν. Καζαντζάκη έγραψε τη βιογραφία αυτή. Είναι ένα βιβλίο αντάξιο του μεγάλου συγγραφέα και μεγάλου ανδρός". Η ελβετική εφημερίδα "Le Peuple", στις 28.2.1969: "Η κυρία Καζαντζάκη κατάφερε να κρατάει διαρκώς μπροστά μας αυτόν τον Γίγαντα...". Και η γερμανική "Tanges Anzeiger" τον Οκτώβριο του 1972: "Πρόκειται... για ένα δυνατό αυθεντικό έργο, όπου μιλάει ο ποιητής, ζει κι εκφράζεται ο στοχαστής, ο εναγώνιος αναζητητής, ο πολιτικός, ο θρησκευόμενος, ο φίλος των ανθρώπων... Κι είναι τόσο μυθιστορηματικό, πλούσιο σε πρόσωπα, γεγονότα, ένταση, περιπέτειες, που μοιάζει με καζαντζακικό έργο, σα να 'ναι το μυθιστόρημα της ζωής του γραμμένο από το ίδιο του το χέρι. Όχι μονάχα όσοι ενδιαφέρονται για το έργο του Νίκου Καζαντζάκη, αλλά και όσοι ενδιαφέρονται γενικώτερα για την πνευματική ιστορία της νεώτερης Ελλάδας θα ωφεληθούν διαβάζοντας τούτο το βιβλίο". Τώρα τo βιβλίο εκδίδεται και στην Ελλάδα, σε απότιση φόρου αγάπης και τιμής στη μνήμη του Νίκου Καζαντζάκη, με τη συμπλήρωση είκοσι χρόνων από το θάνατο και την αθανασία του. Π. Σ.