Το αντάρτικο του Πόντου

... Αφού ξεμπέρδεψαν με τους Αρμενίους ήρθε η σειρά των Ελλήνων... Εδώ εφαρμόστηκε άλλο σχέδιο, έμπνευση Γερμανών με εκτελεστές τους Τούρκους... Με τη δικαιολογία ότι χρειάζονταν τις περιοχές, όπου κατοικούσαν οι Έλληνες, για στρατιωτικούς λόγους, άρχισαν ομαδικά να εξορίζουν τον πληθυσμό από τις περιοχές του στα βάθη της Ασίας. Τους άνδρες τους είχαν συγκεντρώσει στα "αμελέ ταμπουρού", δηλ. τάγματα εργασίας, που στην πραγματικότητα ήτανε τάγματα θανάτου, όπου κάτω από χιόνι και βροχή ή κάτω από λιοπύρι, χωρίς νερό και φαγητό έπρεπε να σπάνε πέτρες, για να φτιάξoυν δρόμους. Πολλοί δεν αντέχουν κι αφήνουν τα κόκαλά τους άθαφτα κι άκλαφτα, άλλοι λιποτακτούν απ' όπου μπορούν, είτε από το στρατό είτε από τα τάγματα εργασίας... Το ίδιο συμβαίνει και στα χωριά και στις πόλεις, που δεν αντέχουν τον εξευτελισμό και καταφεύγουν στα βουνά αντάρτες... Οι σκοποί των ανταρτών στην αρχή ήταν η τιμωρία των Τούρκων και η προστασία των γυναικοπαίδων ... Όμως και η ζωή στα βουνά είναι τρομερά δύσκολη και γεμάτη κινδύνους, αφού δε βρίσκουν εύκολα τροφή κι ακόμη πιο δύσκολη με τα όπλα και τα πυρομαχικά. Ζουν στο ύπαιθρο σε σπηλιές, μέσα στη βροχή και στο χιόνι και με δύσκολη και επικίνδυνη τη μεταξύ τους επικοινωνία και συνεννόηση. Κι' όμως, πολλά καταφέρνουν και γράφουν λαμπρές σελίδες ηρωισμού και αυταπάρνησης τόσο στο Δυτικό Πόντο με παράδειγμα την Αμισό και την Πάφρα, όσο και στον Ανατολικό με τη Σάντα, το ηρωικό Σούλι του Πόντου. Αλλά εξίσου απάνθρωπες και φρικτές ήτανε και οι λευκές πορείες ή πορείες θανάτου. Ξεσήκωναν γέρους-γριές, ανήμπορους, γυναικόπαιδα, μέσα στο βαρύ χειμώνα της Ανατολής και τους οδηγούσαν στα βάθη με πορεία 100 και 200 χιλιομέτρων μέσα σε βροχή και σε χιόνι, χωρίς νερό, χωρίς φαγητό, χωρίς ρούχα. Έτσι, από τις κακουχίες και την εξάντληση πέθαιναν στους δρόμους. Στις πορείες θανάτου, μερικές φορές, οι γυναίκες ξέροντας τι τις περίμενε, όταν έφθαναν σε απόκρημνες πλαγιές που κάτω βούιζε το ποτάμι έπεφταν -σαν ένα άλλο Ζάλογγο ή Αραπίτσα- να πνιγούν, να σκοτωθούν, παρά να υποστούν την ατίμωση.