Η σαγήνη των Συρακουσών

"Ο Μαρκ Λίλα έχει γράψει ένα νηφάλιο και οξυδερκές βιβλίο για τους πολιτικούς στοχαστές και αναλυτές της ανθρώπινης κατάστασης που έχουν αναδειχθεί σε πολιτισμικούς ήρωες της εποχής μας. Σε πολλές περιπτώσεις παρουσιάζει τις ιδέες τους καλύτερα από ό,τι αυτοί οι ίδιοι. Ο Λίλα προσεγγίζει τους πρωταγωνιστές του με κατανόηση, όχι όμως και με συμπάθεια. Τους παρέχει τη δυνατότητα μιας δίκαιης δίκης, βρίσκει όμως την υπεράσπισή τους ανεπαρκή. Όλοι έχουν διαπράξει -άλλος περισσότερο, άλλος λιγότερο- ένα αδίκημα πρώτου βαθμού: ήταν απερίσκεπτοι για τις συνέπειες των ιδεών τους". (Avishai Margalit) "Συνεχίζοντας την παράδοση που εγκαινίασαν "Η αιχμάλωτη σκέψη" του Τσέσλαβ Μίλος και "Το όπιο των διανοουμένων" του Ρεϋμόν Αρόν, "Η σαγήνη των Συρακουσών" μάς προσφέρει μια εξαιρετική ανάλυση των φιλοτύραννων διανοούμενων του 20ού αιώνα - από τον Μάρτιν Χάιντεγκερ και τον Καρλ Σμιτ στη μεσοπολεμική Γερμανία έως τον Μισέλ Φουκώ και τον Ζακ Ντεριντά στη μεταπολεμική Γαλλία. Ο Λίλα διερευνά το αιώνιο δέλεαρ των φιλοσόφων, να υποκύψουν σε ιδεολογικούς βασιλείς με την προσδοκία ότι θα πραγματώσουν το κράτος της αλήθειας και της δικαιοσύνης. Πάρα πολλοί εκπρόσωποι του αμερικανικού ακαδημαϊκού κόσμου θα ωφεληθούν από την ευθυκρισία που επιδεικνύει ο συγγραφέας, αλλά και την ενδελεχή γνώση του γύρω από τις παραδόσεις της ευρωπαϊκής διανόησης που τόσο εύκολα παρερμηνεύονται στη χώρα μας". (Martin Malia) Η "Αιχμάλωτη σκέψη", το βιβλίο που δημοσίευσε το 1953 o Τσέσλαβ Μίλος, αποτελεί μια κλασική πλέον μελέτη για το πώς οι διανοούμενοι στη μεταπολεμική Ανατολική Ευρώπη υπέκυψαν στο δέλεαρ της συνεργασίας με το κομμουνιστικό καθεστώς υπό το οποίο ζούσαν. Ωστόσο, δεν αποτελούσαν διόλου μοναδική περίπτωση. Η ευρωπαϊκή ιστορία του περασμένου αιώνα βρίθει από παραδείγματα φιλοσόφων, συγγραφέων και νομικών οι οποίοι, ανεξάρτητα από το αν ζούσαν σε δημοκρατικές, κομμουνιστικές ή φασιστικές κοινωνίες, υποστήριζαν και υπερασπίζονταν ολοκληρωτικές αρχές και φρικαλέα καθεστώτα. Πώς μπορούν οι διανοούμενοι, αυτοί που οφείλουν να επιδεικνύουν μεγαλύτερη εγρήγορση απέναντι στα δεινά της τυραννίας, να προδίδουν τα φιλελεύθερα ιδεώδη της ελευθερίας και της ανεξάρτητης έρευνας; Πώς μπορούν να λαμβάνουν πολιτικές θέσεις που, εμμέσως ή μη, εγκρίνουν την καταπίεση και την ανθρώπινη δυστυχία σε τόσο δυσθεώρητη κλίμακα; Φιλοτεχνώντας τα πορτρέτα του Μάρτιν Χάιντεγκερ, του Καρλ Σμιτ, του Βάλτερ Μπένγιαμιν, του Αλεξάντρ Κοζέβ, του Μισέλ Φουκώ και του Ζακ Ντεριντά, ο Μαρκ Λίλα μάς δείχνει πώς οι αναταραχές του εικοστού αιώνα διαμόρφωσαν την πολιτική ευαισθησία σημαντικών στοχαστών που παραπλανήθηκαν τόσο από τις ιδεολογίες της εποχής τους ώστε έκλεισαν τα μάτια τους στην κτηνωδία, τον εξαναγκασμό και την κρατική τρομοκρατία. Σε συνδυασμό με το καταληκτικό δοκίμιο, "Η σαγήνη των Συρακουσών" (απ’ όπου και ο τίτλος της ελληνικής μετάφρασης του έργου), οι μελέτες των περιπτώσεων αυτών μας δείχνουν ότι το κλασικό πρόβλημα της σχέσης μεταξύ της φιλοσοφίας και της πολιτικής -πρόβλημα που διερευνήθηκε με τη μέγιστη δυνατή εμβρίθεια στα κείμενα του Πλάτωνα για την τυραννία- εξακολουθεί να υφίσταται. Τα πορτρέτα του Μαρκ Λίλα μας δείχνουν με ποιο τρόπο οι διανοούμενοι που αποτυγχάνουν να ελέγξουν τα πάθη τους είναι δυνατό να κυριαρχηθούν από αυτά και να οδηγηθούν σε μια πολιτική σφαίρα που οι ίδιοι μετά βίας κατανοούν, τα αποτελέσματα όμως της δράσης τους για την πνευματική και πολιτική ζωή μας είναι εξαιρετικά βαρυσήμαντα.