Ο φιλελευθερισμός και τα όρια της δικαιοσύνης

Αν η δεκαετία του '70 είναι η εποχή της άνθησης φιλελεύθερων και ισοκρατικών θεωριών, η δεκαετία του '80 εκδηλώνει τάσεις ανατροπής των βασικών αξιωμάτων του φιλελευθερισμού και την επιθυμία επιστροφής σε νεο-ρομαντικές αντιλήψεις. Στο επίκεντρο αυτής της διαμάχης βρίσκεται το έργο του Rawls, που έχει καθιερωθεί ως η πλέον εμπεριστατωμένη στην εποχή μας προσπάθεια διατύπωσης μιας φιλελεύθερης ηθικοπολιτικής θεωρίας. Η κριτική τάση των "κοινοτιστών" χαρακτηρίζεται από την πρόταξη του ιδιαίτερου απέναντι στο καθολικό και προπαντός της ζώσας κοινότητας απέναντι σε μια αφηρημένη ατομικότητα. Από τους κοινοτιστές ο Michael Sandel έχει διατυπώσει την πλέον εμβριθή αλλά και κομψή κριτική στη Θεωρία της Δικαιοσύνης του Rawls, θέτοντας σε αμφισβήτηση την πρωτοκαθεδρία του ορθού έναντι του αγαθού και της δικαιοσύνης έναντι της συλλογικής ωφέλειας. Ο Rawls, κατά τον Sandel, προσπαθεί να εξασφαλίσει μια φιλελεύθερη ουδετερότητα και πολυφωνία στις επιλογές ζωής του καθενός υποθέτοντας μια έννοια υποκειμένου αποψιλωμένου από οποιοδήποτε περιεχόμενο και σκοπό. Ο Sandel, αντίθετα, προσπαθεί να αναγνωρίσει την αναπόδραστη παρουσία ενός εαυτού συλλογικά προκαθορισμένου. Υπονομεύοντας την ιδέα του αυτόνομου υποκειμένου, πάνω στην οποία στηρίζεται ο δεοντολογικός φιλελευθερισμός, ο Sandel μας καλεί με την κατά περιόδους ιδιαίτερα σαγηνευτική πρόζα του να υποκαταστήσουμε τη δεοντολογία των σχέσεων δικαιοσύνης με την τελεολογία των δεσμών κοινότητας. Γιατί μόνο στο πλαίσιο δεσμών κοινότητας, είτε πρόκειται για την οικογένεια, είτε για το έθνος, είτε για κοινές ιστορικές καταβολές, είτε για μια δημοκρατική πολιτεία, μπορούν τα άτομα να ανακτήσουν το αληθινό ηθικό τους βάθος, τον πραγματικό τους χαρακτήρα. Ο κοινοτισμός πιστεύει ότι η πολιτική πράξη δεν περιορίζεται στην εξασφάλιση προϋποθέσεων ελευθερίας, αλλά φιλοδοξεί να είναι, με τη μορφή συμμετοχικής αυτονομίας, η ίδια η ουσία της ελευθερίας (Taylor). Η πολιτική γίνεται έτσι η ίδια νόημα ζωής (αν και όχι αποκλειστικό) για τον καθένα, ανώτερη μορφή αγαθού στην οποία όλοι πρέπει να συμμετάσχουν. Ο ρωλσιανός φιλελευθερισμός αποβλέπει σε μια κοινότητα σκοπών, σε έναν ιερό συνασπισμό των πολιτών για την υπόθεση της δικαιοσύνης. Όμως δεν δέχεται ότι ο κοινός σκοπός πρέπει να επιβληθεί ως νόημα ζωής (αν και για πολλούς μπορεί πράγματι να τυχαίνει να είναι νόημα ζωής) και ως υπέρτατη μορφή αγαθού. (από το βιβλίο του Κ. Παπαγεωργίου, "Η πολιτική δυνατότητα της δικαιοσύνης", εκδ. Νήσος)