Η τιμωρητική κοινωνία

Το πρώτο τρίμηνο του 1973 ο Μισέλ Φουκώ θα εκφωνήσει στο Κολλέγιο της Γαλλίας αυτές τις δεκατρείς παραδόσεις σχετικά με την "τιμωρητική κοινωνία", εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται οι σχέσεις δικαιοσύνης και αλήθειας που διέπουν το νεωτερικό ποινικό δίκαιο και διερευνώντας αυτό που τις συνδέει με την ανάδυση ενός καινούριου τιμωρητικού καθεστώτος που διέπει ακόμη τη σύγχρονη κοινωνία. Toύτη η σειρά μαθημάτων, η οποία υποτίθεται ότι ήταν προπαρασκευαστική του Επιτήρηση και τιμωρία, έργου που θα δημοσιευτεί το 1975, ανελίσσεται εντελώς διαφορετικά απ’ αυτό, προχωρώντας πέρα από το σωφρονιστικό σύστημα και αγκαλιάζοντας το σύνολο της κοινωνίας με καπιταλιστική οικονομία, στους κόλπους της οποίας πρωτοεμφανίζεται μια ειδική διαχείριση της πολλαπλότητας των ανομιών και της επάλληλης σχέσης τους. Ολόκληρη η μελέτη εστιάζει σε ένα μέχρι τώρα ανέκδοτο ιστορικό υλικό σχετικό με την κλασική πολιτική οικονομία, με τους Κουάκερους και με τους άγγλους "Dissenters", με τη φιλανθρωπία του -είναι αυτοί που ο λόγος τους εισάγει τον σωφρονισμό στο ποινικό σύστημα και επίσης σχετικό με την ηθικοποίηση του εργασιακού χρόνου. Μέσα από την κριτική στον Χομπς, ο Φουκώ μάς δίνει μιαν ανάλυση του εμφυλίου πολέμου, ο οποίος δεν είναι ο πόλεμος όλων εναντίον όλων αλλά μια "γενική μήτρα" που επιτρέπει να κατανοήσουμε τη λειτουργία της ποινικής στρατηγικής, η οποία δεν στοχεύει τόσο στον εγκληματία όσο στον εσωτερικό εχθρό. "Η Τιμωρητική κοινωνία" έχει μια θέση μεταξύ των μειζόνων κειμένων πάνω στην ιστορία του καπιταλισμού. Οι "επιστήμες του ανθρώπου" αποδεικνύεται ότι είναι πάντα, υπό τη νιτσεϊκή έννοια, "ηθικές επιστήμες". "Αυτό ήταν το επίκεντρο του ενδιαφέροντός μου: η φυλακή ως κοινωνική μορφή, δηλαδή ως μορφή με την οποία η εξουσία ασκείται στο εσωτερικό μιας κοινωνίας -ο τρόπος με τον οποίο η εξουσία αντλεί τη γνώση που χρειάζεται προκειμένου να ασκηθεί και στη βάση της οποίας θα διανείμει διαταγές, προσταγές, οδηγίες. Θα μπορούσαμε έτσι να αναζητήσουμε τις εικόνες που συμβολίζουν τη μορφή της εξουσίας. Έχουμε τη μεσαιωνική εικόνα του θρόνου, σημείο από το οποίο ο μονάρχης ακούει και κρίνει: είναι η από καθέδρας μορφή της εξουσίας. Έχουμε έπειτα την απολυταρχική μορφή της κεφαλής που διατάσσει το σώμα, που προεξάρχει: είναι η πρωταρ χική μορφή της εξουσίας όπως εμφανίζεται στο εσώφυλλο του Λεβιάθαν. Τέλος, έχουμε τη μοντέρνα εικόνα ενός κέντρου απ’ όπου ακτινοβολεί το βλέμμα που επιτηρεί και ελέγχει, όπου καταλήγει μια ροή γνώσης και απ’ όπου εκπορεύεται μια ροή αποφάσεων: είναι η κεντρική μορφή της εξουσίας. Η γνώμη μου είναι ότι για να κατανοήσουμε τον θεσμό της φυλακής θα έπρεπε να τον μελετήσουμε σε βάθος, δηλαδή όχι τόσο στη βάση των ποινικών θεωριών ή των εννοιών του δικαίου, ούτε πάλι στη βάση μιας ιστορικής κοινωνιολογίας της εγκληματικότητας, αλλά θέτοντας το ερώτημα: σε ποιο σύστημα εξουσίας λειτουργεί η φυλακή;" Μισέλ Φουκώ