Κηδεμονευόμενος και προκρούστειος κοινοβουλευτισμός

Η μεταπολεμική περίοδος υπό την οπτική της λειτουργίας του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος διακρίνεται σε δύο φάσεις. Η πρώτη, ο "κηδεμονευόμενος κοινοβουλευτισμός", ολοκληρώνεται τον Μάρτιο του 1964 με το θάνατο του βασιλιά Παύλου. Οι πολιτικές εξελίξεις και γεγονότα της περιόδου αυτής, με πιο χαρακτηριστικά την ανάδειξη στην πρωθυπουργία του Κ. Καραμανλή τον Οκτώβριο του 1955 και την αποχώρησή του τον Ιούνιο του 1963, θα μπορούσαν να προκαλέσουν τουλάχιστον θεσμική ασφυξία. Τα Ανάκτορα όμως, έχοντας εξασφαλίσει την ανοχή της Ε.Ρ.Ε. ή την ενθάρρυνση της Ε.Κ., καταφέρνουν να εκτονώσουν την ένταση. Η δεύτερη φάση, ο "προκρούστειος κοινοβουλευτισμός", θα σημαδευτεί ανεξίτηλα από τα Ιουλιανά. Η επίμονη και εναγώγια προσπάθεια του βασιλιά Κωνσταντίνου να επιβάλει μετά την απομάκρυνσή του Γ. Παπανδρέου πρωθυπουργό της προτίμησής του θα αποδώσει καρπούς. Η Ε.Κ. τίθεται στην προκρούστεια κλίνη και έπειτα από δύο αποτυχημένες απόπειρες, η Τρίτη βασιλική κυβέρνηση υπό τον Στ. Στεφανόπουλο εξασφαλίζει οριακά ψήφο εμπιστοσύνης. Η πρωτοφανής πολιτική και πολιτειακή κρίση θα οδηγήσει τελικά στη δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967, αλλά θα καθορίσει πολλές από τις θεσμικές επιλογές της μεταπολίτευσης. Η κατάργηση της βασιλείας με το δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974, η οργάνωση του κοινοβουλευτικού συστήματος το 1975 με τη συνταγματοποίηση πολλών από τις αμφιλεγόμενες βασιλικές πρωτοβουλίες της περιόδου 1952-1967 και η αποκατάσταση του προεδρευόμενου χαρακτήρα του πολιτεύματος στην αναθεώρηση του 1985/1986 ανάγονται, και η μελέτη των πηγών το επιβεβαιώνει, στα γεγονότα του καλοκαιριού του 1965. Ο απόηχός τους φθάνει όμως και στις ημέρες μας, κάθε φορά που οι, εν ζωή, πρωταγωνιστές τους σπεύδουν, εκόντες άκοντες, να αναφέρονται σε αυτά και να διευκρινίζουν τη συμμετοχή τους.