Πέρα από την ενοχή και την εξιλέωση

"Το γεγονός ότι μόνο εγώ γνώριζα και ακόμη γνωρίζω την ηθική αλήθεια των χτυπημάτων, που βουίζουν μέχρι σήμερα μες στο κεφάλι μου, με καθιστά πολύ πιο αρμόδιο ως κριτή εν συγκρίσει όχι μόνο με τον δράστη αλλά και με την κοινωνία, η οποία δεν νοιάζεται παρά μόνο για την επιβίωσή της". Το 1964, με αφορμή τις δίκες για τα εγκλήματα του Άουσβιτς στη Φρανκφούρτη, ο Αυστροεβραίος Ζαν Αμερύ έσπασε τη σιωπή είκοσι χρόνων, νιώθοντας επιτακτική μέσα του την ανάγκη να καταθέσει τους στοχασμούς που είχε αντλήσει από την προσωπική εμπειρία του ως θύμα και επιζών της ναζιστικής κτηνωδίας. Μαζί με τον Πρίμο Λέβι έδωσαν τον πιο νηφάλιο στοχασμό πάνω στη Σοά. Τα πέντε δοκίμια εκδόθηκαν το 1966, καθιερώνοντας τον Αμερύ ως έναν από τους μεγαλύτερους στοχαστές του γερμανόφωνου χώρου. Στα αυτοβιογραφικά του δοκίμια, αυτό που τον απασχολεί είναι μάλλον η θέση του θύματος, η οποία κατά τον ίδιο παραμένει αμετάβλητη ακόμα και μετά τον πόλεμο, σε μια εποχή όπου το δικαίωμα στην αποκατάσταση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ηχεί παράταιρο μπροστά στην ανάγκη για "υπέρβαση του παρελθόντος" κατά την πραγμάτωση του "οικονομικού θαύματος". Επιχειρώντας μια φαινομενολογική ανάλυση των θυμάτων του ναζισμού, ο συγγραφέας έρχεται να φωτίσει τη θέση του διανοούμενου στο Άουσβιτς, υπό συνθήκες όπου το πνεύμα φτάνει στα όριά του και αποτυγχάνει να συνδράμει τον πνευματικό άνθρωπο, ενώ συγχρόνως αποδεικνύεται μάλλον αυτοκαταστροφικό για τον ίδιο, καθώς η κληρονομιά του ευρωπαϊκού πολιτισμού δεν του προσφέρει το παραμικρό στήριγμα. Με προκλητική νηφαλιότητα, και χωρίς ίχνος συγκινησιακής φόρτισης, καταπιάνεται με το ζήτημα του βασανισμού, υποστηρίζοντας ότι εκείνος που έχει μαρτυρήσει χάνει το δικαίωμα να ορίζει το σώμα του και συγχρόνως την εμπιστοσύνη του στον κόσμο. Σε ό,τι αφορά το ρόλο της πατρίδας, ο Αμερύ αναλύει σε βάθος τη θέση του εκπατρισμένου: η στέρηση της πατρίδας εκτοπίζει κάθε αίσθημα ασφάλειας και στοιχειώνει τον εκδιωγμένο με την επίγνωση ότι ο οικείος του τόπος τον έχει εγκαταλείψει για πάντα. Στο δοκίμιο "Η αναγκαιότητα και η αδυνατότητα να είσαι Εβραίος" καταπιάνεται με την εβραϊκή ιδιότητα ως αναγκαία μα και αδύνατη επιλογή. Ως άθρησκος και αφομοιωμένος Εβραίος, υποστηρίζει ότι έχει τη μοίρα μα και το καθήκον να είναι Εβραίος όσο εξακολουθεί να υπάρχει έστω και ένας αντισημίτης. Η έκδοση συνοδεύεται από δύο λαμπρά δοκίμια του W. G. Sebald: "Η απώλεια της πατρίδας: ο J. Amery και η Αυστρία" και "Jean Amery και Primo Levi", καθώς και από αναλυτικές σημειώσεις του μεταφραστή.