Η «άδηλος» ιστορία του ιατροφιλόσοφου Ευστάθιου

«Ἄδηλος ἡμῖν ἡ ἱστορία τοῦ ἀνδρός», έγραφε ο Γεώργιος Ζαβίρας για τον Ευστάθιο Αθανασίου (1766-1831) στο κατώφλι του 19ου αιώνα, όταν συνέτασσε το πρώτο εγχειρίδιο νεοελληνικής προσωπογραφίας. Σήμερα, η ιστορία του τυρναβίτη ιατροφιλόσοφου αναδύεται μέσα από την αλληλογραφία του με τον βιβλιοπώλη Καρλ Σβέτσκε και άλλες πηγές. Ανασυστήνονται οι σπουδές του στη Χάλλη, στα χρόνια μιας επιστημολογικής ανασυγκρότησης της ιατρικής, η μύησή του στον τεκτονισμό και η υιοθέτηση εκ μέρους του ιδεών του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, αλλά και η ζωή του στο Ιάσιο, όπου συμμετείχε σε μια ομάδα δημοκρατικών, εντάχθηκε στην τοπική ελίτ, ίδρυσε με άλλους αστούς ένα ελληνικό τυπογραφείο, συγκρότησε μια από τις μεγαλύτερες ιδιωτικές βιβλιοθήκες στα Βαλκάνια, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, και πέθανε σε μια επιδημία χολέρας το 1831. Η ανασύσταση της ιστορίας του Ευστάθιου συμβάλλει κυρίως στην επαγωγική ανίχνευση της ταυτότητας των ιατροφιλοσόφων του όψιμου Διαφωτισμού –των πρώτων εξειδικευμένων επιστημόνων της ελληνικής κοινωνίας– και του ρόλου τους ως μεσολαβητών τόσο στην εισαγωγή σύγχρονης επιστημονικής γνώσης στην καθημερινή και στην πνευματική ζωή, όσο και στη διάδοση νεωτερικών συμπεριφορών και ριζοσπαστικών πολιτικών ιδεών από τη Δύση στον βαλκανικό χώρο, κατά τις τρεις κρίσιμες δεκαετίες πριν από την Ελληνική Επανάσταση.