Το μόνον της ζωής του ταξείδιον

Ὁ Γεώργιος Βιζυηνὸς ὑπῆρξε ὁ θεμελιωτὴς τοῦ ἑλληνικοῦ διηγήματος. Παρέλαβε ρομάντσα καὶ ταξιδιωτικὲς ἐντυπώσεις τῆς ἐποχῆς του καὶ παρέδωσε στοὺς ἐπιγόνους του ἕνα ἔργο διαποτισμένο ἀπὸ βαθὺ στοχασμό, μεγαλοφυῆ σύλληψη καὶ σύνθεση χαρακτήρων καί, κυρίως, ποιητικὴ ἀνάπλαση ἰσχυρῶν βιωμάτων. Ἐξόριστός της ἐποχῆς του, ὡς εἴθισται μὲ τοὺς μεγάλους δημιουργούς, αὐτοὺς ποὺ ἀσυνείδητα διασαλεύουν τὴν τάξη τῶν πραγμάτων, ὁ Βιζυηνός μας εἰσάγει στὸν κόσμο τῆς παραμυθίας του. Ἐδῶ ὁ παράδεισος καὶ ἡ κόλαση συνορεύουν, σχεδὸν ἐπικαλύπτονται, σὰν δυὸ ἐπαρχίες μιᾶς ἀδιαίρετης ἐπικράτειας, τῆς ζωῆς. Δὲν παίρνει ἀπὸ λόγια ἡ ζωή, δὲν χειραγωγεῖται, ἀρνεῖται νὰ πειθαρχήσει στὶς ὀρέξεις μας καὶ μοιραῖα ἐπιβάλλεται κραδαίνοντας τὰ ἀδυσώπητα ὅπλα της: τὸ ἀναπάντεχο καὶ τὸ ἀναπόφευκτο. ... Τὸ ἔργο τοῦ Βιζυηνοῦ περιέχει ὅλο αὐτὸ τὸ βουητὸ τῆς ζωῆς, ὅλες τὶς κυμάνσεις καὶ τὴν κουζουλάδα της. Παρατηρεῖ παθιασμένα ὁ Γ.Β. καὶ ἐπικοινωνεῖ πυρετικὰ μὲ ὅ,τι τὸν περιβάλλει καὶ ἐνῷ οἱ ἥρωές του ἔχουν ἠθικὸ ἀνάστημα αὐτὸς δὲν καταδέχεται νὰ ἠθικολογήσει. Διακατέχεται ἀπὸ τὸ θαῦμα τῆς πραγματικότητας ὁ Βιζυηνὸς καὶ αὐτὸ τὸ θαῦμα τὸ κουβαλάει σὰν τραῦμα καὶ παράσημο μαζί. -Κίμων Ρηγόπουλος–