Το Εικοσιένα στη νεοελληνική πεζογραφία

Το κείμενο αυτό του Στρατή Τσίρκα είναι ομιλία του που διαβάστηκε στην Πνευματική Εστία της Αλεξάνδρειας, σε εκδήλωση της ελληνικής κοινότητας με αφορμή τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου 1947. Στον πρόλογό του, ο Διονύσης Καψάλης σημειώνει: "Όπως ο Σεφέρης το 1943, στη δική του διάλεξη για τον Μακρυγιάννη, έτσι και ο Τσίρκας το 1947, στον ίδιο τόπο, την Αίγυπτο, και σε καιρό πολέμου πάλι, αναζητεί μια φωνή που να αγγίζει βαθύτερα στρώματα της συλλογικής μνήμης, ένα αυθεντικό κράτημα σε καιρούς ιλιγγιώδους αβεβαιότητας. Ο γενναίος Στρατηγός από το Λιδωρίκι ήταν ο επικρατέστερος υποψήφιος γι’ αυτόν το ρόλο. Ο Τσίρκας θα προσθέσει τη "Γυναίκα της Ζάκυθος", που έχει εντωμεταξύ κυκλοφορήσει στη νέα, φροντισμένη έκδοση του Λίνου Πολίτη (1944), δίνοντας στη δική του ομιλία μεγαλύτερο εύρος. Τον τόνο όμως εξακολουθεί να τον δίνει ο Σεφέρης, που ο Τσίρκας τον θαυμάζει και τον παρακολουθεί από κοντά, τότε όπως και αργότερα. Παράλληλοι, επομένως; Σε καιρό πολέμου, ο Σεφέρης και ο Τσίρκας μιλούν από την ίδια αμήχανη θέση του παροπλισμένου στα μετόπισθεν συναγωνιστή που αγωνιά για την έκβαση της μάχης, με μια σημαντική διαφορά: ο πόλεμος του Σεφέρη ήταν κατά του κοινού εχθρού· ο πόλεμος του Τσίρκα είναι ο Εμφύλιος. Πώς λοιπόν, με ποιο κοινό μέτρο, θα συγκρίνουμε και θα συνυπολογίσουμε την ανάγκη που οδηγεί τον ένα και τον άλλο στον Μακρυγιάννη ή τον Σολωμό, όταν η ιστορική τομή ενός εμφυλίου πολέμου τους έχει τοποθετήσει στις αντίπαλες όχθες ενός αγεφύρωτου χάσματος; Η απάντηση, δύσκολη σε κάθε περίπτωση, μπορεί εντούτοις να στηριχτεί σε δύο υποθέσεις. Πρώτον, ότι η προηγούμενη μεγάλη τομή, ο Πόλεμος κατά του Άξονα, δεν έχει ακυρωθεί· το ηθικό κύρος της είναι ακόμα ενεργό και για τους δύο άνδρες. Δεύτερον, ότι όχι μόνο ως λογοτέχνες αλλά και ως πολίτες, ο Σεφέρης και ο Τσίρκας μπορεί εντέλει να πατούν σε κοινό έδαφος, και την ανάγκη τους να προσφύγουν στον Μακρυγιάννη και τον Σολωμό εν καιρώ πολέμου να την έχουν πλάσει τα ίδια υλικά: με τα λόγια του Σεφέρη, 'ο αγώνας, το αίμα, ο πόνος και η δίψα της δικαιοσύνης'".