Η νεκρόπολη της Θεσσαλονίκης στους υστερορωμαϊκούς και παλαιοχριστιανικούς χρόνους

Η μελέτη των κοιμητηρίων αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο της χριστιανικής αρχαιολογίας, διότι μέσα από αυτά ανιχνεύεται ο κοινωνικός ιστός των μελών των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων αλλά και η εξέλιξη της χριστιανικής ιδεολογίας και τέχνης. Ό,τι συνιστά τη γνώση μας για την τέχνη αυτή, πριν από την οριστική επικράτηση του χριστιανισμού, βασίζεται στη μελέτη των κατακομβών και των κοιμητηρίων του ελληνορωμαΐκού κόσμου, στα οποία μπορεί να παρακολουθήσει κανείς τη σταδιακή διείσδυση του χριστιανισμού έως την οριστική του επικράτηση. Ωστόσο, παρά την αναμφισβήτητη σημασία τους, τα περισσότερα νεκροταφεία των μεγάλων κέντρων του χριστιανικού κόσμου δεν έχουν δημοσιευθεί συστηματικά. Με εξαίρεση τις νεκροπόλεις της Δύσης και της Βόρειας Αφρικής, που έχουν επαρκώς μελετηθεί, τα νεκροταφεία της πρωτεύουσας του Βυζαντίου και των άλλων πόλεων της Μικράς Ασίας, της Συρίας, της Παλαιστίνης, της Αιγύπτου και του Ιλλυρικού είναι ακόμη ελάχιστα γνωστά. Στην κατηγορία των ανεπαρκώς δημοσιευμένων ανήκει και το παλαιοχριστιανικό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης, που αποτελεί το αντικείμενο της μελέτης αυτής. Σκοπός αυτής της μελέτης είναι η προσπάθεια προσέγγισης και παρουσίασης των νεκροταφείων της Θεσσαλονίκης πριν και μετά την ειρήνευση της Εκκλησίας η παρακολούθηση της δημιουργίας των χριστιανικών κοιμητηρίων και της σχέσης τους με τους τόπους αθλήσεως των μαρτύρων· η παρουσίαση των γνωστών μαρτυρίων, των κοιμητηριακών βασιλικών και των διαφόρων τύπων τάφων της Θεσσαλονίκης και η παρακολούθηση της εξέλιξης της ταφικής ζωγραφικής στην πόλη· η παρακολούθηση της διαμόρφωσης της χριστιανικής νεκρικής λατρείας· η έρευνα των αιτίων εγκατάλειψης των χριστιανικών κοιμητηρίων και τέλος, το φαινόμενο της επαναχρησιμοποίησης των παλαιοχριστιανικών τάφων σε μεταγενέστερες εποχές, με στόχο την καταγραφή μιας όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένης εικόνας των αρχαίων νεκροταφείων της πόλης καθ' όλη τη διάρκεια της χρήσης τους. Η χρονική περίοδος στην οποία εντάσσεται το αντικείμενο της μελέτης εκτείνεται από το β' μισό του 3ου έως τα μέσα του 8ου αιώνα. Πρόκειται για μια εποχή (3ος αι.) που σηματοδοτείται τόσο από τη μεγάλη εξάπλωση του χριστιανισμού όσο και από το θρησκευτικό συγκρητισμό και για το λόγο αυτό επιτρέπει να μελετηθούν τάφοι που ανήκουν ενδεχομένως σε χριστιανούς, δεδομένου ότι μετά τη μεταβατική αυτή περίοδο χριστιανισμός και εθνική θρησκεία συνυπάρχουν, Από τον 3ο αιώνα εμφανίζονται στην ταφική ζωγραφική της Θεσσαλονίκης οι πρώτες παραστάσεις με χριστιανικά θέματα και αρχίζουν να υπάρχουν ενδείξεις στις επιτύμβιες επιγραφές που επιτρέπουν την αναγνώριση της χριστιανικής πίστης των νεκρών. [...] (από την εισαγωγή του βιβλίου)