Φιλολογικά ανάλεκτα

"... Αυτό ήταν το θαύμα της ελληνικής παιδείας στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Τόνωσε την εθνική συνείδηση, με το να φανερώσει στους υποδούλους την προγονική λάμψη, και καλλιέργησε ανάμεσά τους φιλελεύθερες και προοδευτικές ιδέες, φέρνοντάς τους σε επαφή με το πνεύμα της Ευρώπης. Τους βοήθησε έτσι να ξεπεράσουν την ενστικτώδη μορφή ζωής, που τους είχε επιβάλει ο κατακτητής, και να προχωρήσουν στη σφαίρα του πνεύματος, που αποτελεί την ουσία του ελληνισμού. Ήδη το 1820, ο Βενιαμίν Λέσβιος έγραφε στα Προλεγόμενα στης "Μεταφυσικής" του: "Οι Έλληνες δεν υπόκειντο ούτε το πάλαι ούτε το νυν εις τους νόμους της φύσεως". Ο Σολωμός, στη συνέχεια, θα ερμηνεύσει ποιητικά τον χαρακτήρα της φυλής μετουσιώνοντας με την πνοή της μούσας του τον αγώνα των Ελλήνων σε πνεύμα και, αργότερα, την πατρίδα των Μεσολογγιτών σε μια πατρίδα υπερεθνική και υπερούσια, την πατρίδα του ανθρώπου". ("Παιδεία και Εθνεγερσία", σσ. 54-55)