Ο χρυσός γάιδαρος ή οι μεταμορφώσεις

"... Και στο εγγυώμαι, φίλε μου, πως δεν θα πλήξεις..." Έτσι αρχινά ο Απουλήιος της "Μεταμορφώσεις" του -που οι μεταγενέστεροι τούς πρόσθεσαν τον τίτλο "Χρυσός γάιδαρος"- ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα της δυτικής λογοτεχνίας, γραμμένο τον 2ο αιώνα μ.Χ., ένα απολαυστικό και συναρπαστικό βιβλίο που αγαπήθηκε όσο λίγα στην εποχή του... Ο Απουλήιος έζησε στην πιο κρίσιμη καμπή του αρχαίου κόσμου, όταν κι οι ίδιοι οι θεοί άρχισαν να καταβαίνουν από τα βάθρα τους, όχι για να μιλήσουν με τους ανθρώπους, αλλά για να μοιραστούν μαζί τους την περιπέτεια της πτώσης ενός πολιτισμού, τη διασάλευση των αξιών, τις συνέπειες της Pax Romana... Για πρώτη φορά ένας άνθρωπος αναθρεμμένος με την κλασική παιδεία αφηγείται τις ιστορίες του περιγράφοντας τόσο σκληρά και κυνικά την πραγματικότητα, κι αδιαφορώντας για τους κανόνες της ποιητικής. Η πραγματικότητα προβάλλει μπροστά του στυγνή κι αμείλικτη και δίχως έλεος, δίχως αξίες και ηθικά στηρίγματα, παράλογη, εφιαλτική: εδώ πια δε χωράει μήτε η τραγωδία, μήτε η κωμωδία. Ένας καινούργιος δρόμος ανοίγεται: η περιγραφή η πιο πιστή, η πιο κυνική, η πιο φυσική, ο ρεαλισμός. "Άφησε, σε παρακαλώ, αυτόν τον τραγικό τόνο, μην αστειεύεσαι και μίλα με φυσικότητα" συνιστά ο ίδιος ο Απουλήιος. Να 'ξερε τάχα πως σ' αυτή τη φράση του, και σ' αυτό το βιλίο όπου, με τη μεγαλύτερη φυσικότητα, περιγράφεται ένας κόσμος κατοικημένος από φαντάσματα, ένας κόσμος όπου βασιλεύουν η τρέλα και ο παραλογισμός, διαγράφονται για πρώτη φορά οι ορίζοντες της σύγχρονης δυτικής πεζογραφίας μας, της πεζογραφίας του παράλογου; Τον Απουλήιο, στον καιρό του, τον κατηγόρησαν για μάγο· εμείς σήμερα σαν μάγο τον τιμούμε: ένα μάγο της γραφίδας.