Η Κωνσταντινούπολις: Η περιγραφή τοπογραφική, αρχαιολογική και ιστορική (τρίτομο)

Ο Σκαρλάτος δεν έγγραψε τυχαία για την Κωνσταντινούπολη, την γενέτειρα μας, της οποίας το όνομα στο νου κάθε Ρωμιού και επισκέπτη φέρνει ωραίες αναμνήσεις και ιστορία αιώνων. Ούτε ήταν μια έμπνευση στιγμιαία, αλλά προϊόν πολυετούς εργασίας, που ήρθε να συμπληρώσει το σύγγραμμα του Κωνσταντίνου Α’ του από Σιναίου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως (1830-1834) με τίτλο “Κωνσταντινίας παλαιά τε και νεωτέρα ήτοι περιγραφή Κωνσταντινουπόλεως”, που εκδόθηκε στη Βενετία το 1824 και δεν κατέστη τέλειο. Ο πρώτος τόμος εκδόθηκε το 1851 και περιέχει “την εντός και πέριξ τειχών Κωνσταντινούπολιν” και διαιρείται σε οκτώ κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στην τοπογραφική διαίρεση και στη θέση της Κωνσταντινούπολης, στο Βόσπορο και στον Κεράτιο Κόλπο. Το δεύτερο διαπραγματεύεται το κλίμα, τους σεισμούς και τις ασθένειες, που παρουσιάστηκαν κατά καιρούς στην Κωνσταντινούπολη. Το τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζει τα προϊόντα, το τέταρτο μελετά τις μυθολογικές και ιστορικές παραδόσεις και το πέμπτο κάνει λόγο για την κτήση της Κωνσταντινούπολης. Συγκεκριμένα με τις δεκατέσσερις ρεγεώνες (τμήματα) της Κωνσταντινούπολης, τον πληθυσμό, τον σωματικό και ηθικό χαρακτήρα των κατοίκων, τον τρόπο ζωής, τα ήθη και τα έθιμα. Το έβδομο κεφάλαιο εξετάζει δημόσια κτήρια της Κωνσταντινούπολης, τείχη, πύργους, πύλες, δρόμους, πλατείες, αγορές, δημόσιες αποθήκες, μυλώνες, φούρνους, υδραγωγεία, κινστέρνες, κρήνες, λουτρά, λιμάνια, σκάλες (αποβάθρες), ναούς, τεμένη, συναγωγές, παλάτια, νοσοκομεία, πτωχοτροφεία, γηροκομεία, ξενοδοχεία κ.α., και τέλος τα διδακτήρια και τις βιβλιοθήκες. Το όγδοο κεφάλαιο ασχολείται με το Σαράι (σουλτανικό ανάκτορο), το μεγάλο παλάτι, τον Ιππόδρομο (‘Ατμεϊδαν), τους ναούς της αγίας Ευφημίας, των αγίων μαρτύρων Σεργίου και Βάκχου και το τζαμί Μεχμέτ Πασά. Ακολούθως περιγράφει τις κοινότητες Κοντοσκαλίου, Βλάγκας, Λάλελι, Άκσαραϊ, Δαούτ, Πασά, Ψωμαθείω, Επταπυργίου, Βελιγραδίου, Σαρμασίκι, Εγρίκαπου, Έβδομο, Έτμεϊδαανι κ.α., τους ναούς των αγίων Αποστόλων, της αγίας Άννης, το Φόρο του Κωνσταντίνου (Ταούκπαζάρ), το Αυγουσταίον ή Μίλιον, την Αγία Σοφία και τις Βλαχέρνες.