Ανωνύμου: Ο Κάτης και ο Μποντικός

Ο Κάτης και ο Μποντικός είναι στιχούργημα του 16ου αι., ανώνυμου Κρητικού ποιητή, ο οποίος αξιοποίησε λογοτεχνικά ένα γνωστό παράδοσιακό μοτίβο, με πρωταγωνιστές έναν ‘Κάτη’ και έναν ‘Μποντικό’, ανάγνωσμα δημοφιλέστατο κατά τον Μεσαίωνα. Η ευτράπελη ιστορία αφηγείται το παραδοσιακό θέμα της ‘αφύσικης’ φιλίας δύο εκ φύσεως άσπονδων εχθρών, του Γάτου και του Ποντικού, και τις ολέθριες συνέπειές της για εκείνον από τους δύο ‘φίλους’, που είναι αδύναμος, αφελής και εύπιστος. Η αφήγηση, αναπτύσσει παράλληλα και το θέμα της δύναμης και της αδυναμίας, του δόλου και της εύπιστης αφέλειας, που υποβόσκουν παντού. Το ποίημα έχει συμβολικό / αλληγορικό χαρακτήρα, πρόθεση σατιρική, στόχευση ηθικοδιδακτική, δράση γοργή, που διανθίζεται με ‘παρά προσδοκίαν’ αλλαγές, και ψυχολογικές μεταπτώσεις, σκηνές, που διαδέχονται η μία την άλλη με νεύρο, επιδέξια χρήση του ρυθμού και ευλύγιστο μουσικό στίχο. Η σάτιρα του ποιητή, με ανιούσα ένταση, κορυφώνεται ώς τον αυτοσαρκασμό, οι χαρακτήρες διαγράφονται σταδιακά και ξεχωρίζουν για την αφέλεια ή η δολιότητα των προθέσεών τους. Το αποτέλεσμα είναι αισθητικά υψηλό. Ο Κρητικός ποιητής διέθετε γνήσιο ποιητικό τάλαντο. Μολονότι «ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη», όπως έγραψε ο David Holton για τα έργα της πρώιμης κρητικής λογοτεχνίας, «ο κρητικός (πνευματικός) χειμώνας ίσως να μην ήταν τόσο δριμύς». Ωστόσο, αυτά τα μοναχικά ‘χελιδόνια’ - λογοτεχνικοί πρόδρομοι, έφεραν, μερικά χρόνια αργότερα, την Αναγέννηση της Κρητικής λογοτεχνίας με τα θαυμαστά έργα της.