La ceramique des Ive – VIIIe siecles ap. J.-C. d’Eleutherna

Mεγάλο μέρος της πρωτοβυζαντινής κεραμικής από την ανασκαφή του Πανεπιστημίου Κρήτης στον Τομέα Ι της αρχαίας Ελεύθερνας έχει ήδη μελετηθεί και δημοσιευτεί από την Christine Vogt (Chr. Vogt, rhe Early Byzantine Pottery, στο Π. θέμελης (επιμ.), Πρωτοβυζαντινή Ελεύθερνα, Τομέας Ι, δεύτερος τόμος, Ρέθυμνο 2000, 37-200). Κρίθηκε εντούτοις αναγκαία μια δεύτερη διαπραγμάτευση, η οποία όφειλε να συμπεριλάΒει τα νέα σημαντικά σύνολα αγγείων, που είχαν στο μεταξύ έλθει στο φως με τη συνέχιση των ανασκαφικών ερευνών στον ανατολικό τομέα Ι, καθώς και ένα μέρος της κεραμικής που αποκαλύφθηκε στον τομέα ΙΙ της ακρόπολης από τον συνάδελφο Αθανάσιο Καλπαξή. Ταυτόχρονα θεωρήθηκε σκόπιμο να διευρυνθούν τα χρονικά όρια του υλικού τόσο προς τα επάνω, προς τον 4ο αιώνα, όσο και προς τα κάτω, προς το δεύτερο μισό του 7ου και τις αρχές του 8ου αιώνα μ.Χ., εφόσον το νέο υλικό και από τους δύο τομείς πρόσφερε αυτή τη δυνατότητα. Η νέα πληρέστερη μελέτη ανετέθη στην πτυχιούχο του τμήματος ιστορίας και αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και συνεργάτη στις ανασκαφές Αναστασία Γιαγκάκη ως θέμα διδακτορικής διατριβής, η οποία έγινε δεκτή από το Πανεπιστήμιο Paris Ι (Pantheon-Sorbonne) με τον τίτλο: " La ceramique proto-byzantine d ΈΙeutherna : sa place en Crete et dans le bassin egeen " και ολοκληρώθηκε επιτυχώς με επόπτη καθηγητή τον αγαπητό συνάδελφο καθηγητή Jean-Pierre Sodini. Η διατριβή υποστηρίχτηκε το Δεκέμβριο του 2002 και μέλη της επιτροπής ήταν, εκτός από τον υπογραφόντα και τον καθηγητή Jean-Pierre Sodini, ο συνάδελφος, καθηγητής Αθανάσιος Καλπαξής και η καθηγήτρια Catherine Abadie-Reynal. Με τη συστηματική καταλογογράφηση του υλικού κατά ενότητες και χώρους εύρεσης, όπου λαμΒάνονται υπόψη τα ανασκαφικά και στρωματογραφικά δεδομένα, η συγγραφέας επιχειρεί καταρχήν να αναγνωρίσει και να κατατάξει τους βασικούς τύπους αγγείων που απαντούν στην αρχαία Ελεύθερνα κατά την περίοδο 4ος - 8ος αιώνας. Κάθε τύπος περιγράφεται σε συνέχεια λεπτομερώς σε χωριστό κεφάλαιο, όπου παρουσιάζονται αναλυτικά και οι διάφορες παραλλαγές του. Προκειμένου να προσδιοριστεί ο χαρακτήρας της κεραμικής της πρωτοΒυζαντινής και μεσοβυζαντινής Ελεύθερνας σε σχέση με τον σύγχρονο από το χώρο της Κρήτης και ευρύτερα από το χώρο του Αιγαίου, η Αναστασία Γιαγκάκη προχωράει σε συγκριτική μελέτη των σχημάτων. Στο επόμενο μέρος της εργασίας της απομονώνει σύνολα κεραμικής του 4ου και του 7ου-8ου αιώνα από την Ανατολική Μεσόγειο, τα οποία αντιπαραβάλλονται με τα σύγχρονά τους σύνολα από την Ελεύθερνα. Κριτήριο για την επιλογή των συνόλων του 4ου αιώνα από τη Μεσόγειο είναι η χρονολόγησή τους με βάση το στρώμα καταστροφής του τρομακτικού και ευρύτατα τεκμηριωμένου σεισμού του 365 μ.Χ., μέσα στο οποίο βρέθηκαν τα αγγεία. Με βάση τα κοινά χαρακτηριστικά του πηλού (οι χημικές αναλύσεις έγιναν από την Ελένη Αλούπη και πάλι), καθώς και του σχήματος ορισμένων αγγείων η Γιαγκάκη οδηγείται στο συμπέρασμα ότι στην περιοχή του Μυλοποτάμου, όπου βρίσκεται η Ελεύθερνα, υπήρχαν σημαντικά εργαστήρια κεραμικής τουλάχιστον από τον 4ο ώς και τον 8ο αιώνα, όπως είχε προτείνει και η Christine Vogt. Με ιδιαίτερη χαρά προλογίζω την παρούσα μονογραφία της Αναστασίας Γιαγκάκη, τέταρτη στη σειρά των εκδόσεων για την Ελεύθερνα που επιμελούμαι, η οποία αποτελεί, χωρίς αμφιβολία, ουσιαστική συμβολή στη μελέτη της κεραμικής των πρωτοβυζαντινών και μεσοβυζαντινών χρόνων όχι μόνο από την Ελεύθερνα και την Κρήτη, αλλά εν μέρει και από τον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου και της Μεσογείου. Η έκδοση χρηματοδοτήθηκε από τό Έργο "Ανάδειξη Αρχαιολογικού χώρου Ελεύθερνας" του Γ΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης και ειδικότερα από το υποέργο 10 "ΠροΒολή του έργου στον Αρχαιολογικό χώρο Ελεύθερνας", που καταρτίσαμε και υλοποιήσαμε από κοινού με το συνάδελφο καθηγητή Νίκο Σταμπολίδη, υπεύθυνο των έργων στον Δυτικό τομέα ΙΙΙ της αρχαίας Ελεύθερνας. Πέτρος Θέμελης