Το βιβλίο των ερωτήσεων

Το "Βιβλίο των ερωτήσεων" είναι ένα βιβλίο παιδί που ρωτάει αλλά επίμονα για τα πράγματα του κόσμου με την επιθυμία να τακτοποιήσει παρατηρήσεις και λεκτικό. Μέσα από αυτό το τέχνασμα, ο αναγνώστης ξαναγίνεται παιδί και συμπληρώνει από τη σημερινή θέση του ενηλίκου όσα του έμειναν αναπάντητα ή δεν έφτασαν να γίνουν ερώτηση. Το τέχνασμα είναι άκρως απολαυστικό. Το βιβλίο ανήκει στην όψιμη παραγωγή του Νερούδα και φαίνεται να γράφτηκε μεταξύ 1971 (Γαλλία) και1973 (Χιλή). Δημοσιεύτηκε μετά το θάνατο του ποιητή το 1974. Ο ποιητής έχει δοκιμάσει τη μορφή των ερωτήσεων στο ποίημα "Από το κλειστό στόμα μπαίνουν οι μύγες" στο βιβλίο "Εστραβαγάριο". Από τη μορφή αυτού του ποιήματος βγαίνει ολόκληρο το παρόν βιβλίο. Στο "Βιβλίο των ερωτήσεων" έχουμε την αλλεπάλληλη ερωτηματοθεσία που προσιδιάζει σε ένα παιδί που ρωτάει για τον κόσμο. Από μια άποψη πρόκειται για παιδικά ποιήματα. Κάποια μάλιστα αποσπάσματα του βιβλίου έτυχαν τέτοιο χειρισμό και δημοσιεύτηκαν με σχέδια απευθυνόμενα σε παιδιά. Αυτό που τώρα μας είναι αόρατο είναι το γιατί μιας τέτοιας ποιητικής αντίδρασης. Γιατί μας είναι σχεδόν αόρατη η πίεση της κομματικής σοβαροφάνειας που αξίωναν τα κομμουνιστικά κόμματα από τα μέλη τους, πόσο μάλλον από το Νερούδα, τον χρεωμένο με το Γενικό Άσμα. Και ο Νερούδα ως γνήσιος ποιητής έβλεπε καθαρά αυτό τον αόρατο κορσέ με τον οποίο προσπαθούσαν να τον μουμιοποιήσουν, και πιστεύω πως αυτό ήταν που τον οδήγησε στη συγγραφή του Εστραβαγάριου και του βιβλίου που μεταφράζουμε εδώ. Κάποια παρόμοια προβλήματα είχε και ο δικός μας ο Ρίτσος εδώ όταν η δημοσίευση των πεζογραφημάτων του σκόνταψε πάνω στην υπερσυντηρητική κομματική ηθική. Και βέβαια ο Ρίτσος και ο Νερούδα είχαν την εμβέλεια να αντιδράσουν, άλλοι πολλοί βρέθηκαν στα μικρά σαγόνια των συνελεύσεων και των διαγραφών.