Σύντομη ιστορία των αρεοπαγιτικών έργων (6ος -15ος αι.)

Τό Ἀρεοπαγιτικό ἔργο ἀπό μόνο του ἀποτελεῖ μία πρόκληση γιά κάθε ἐρευνητή τῆς Βυζαντινῆς ἱστορίας, φιλοσοφίας, θεολογίας, ἀλλά καί τῆς Μεσαιωνικῆς δυτικῆς σκέψης· πολύ περισσότερο ὅταν συνδέεται μέ μεγάλες φάσεις τῆς πορείας τῶν ἰδεῶν στήν μακραίωνη ἱστορία τῆς Βυζαντινῆς κοινωνίας καί τῆς Δυτικῆς διανόησης. Μέ τήν δημόσια ἐμφάνισή του, ἀρχές 6ου αἰ., γίνεται ἀμέσως ἀποδεκτός ὁ συγγραφέας, ὅπως αὐτοσυστήνεται, καί τό ἔργο του γνωρίζει ἀμέσως μεγάλη διάδοση καί ἐμπλέκεται, ἄθελά του, στούς πρώιμους δογματικούς ἀγῶνες· χρησιμοποιεῖται ἀδιακρίτως ἀπό Ὀρθοδόξους καί Μονοφυσίτες. Ἡ αἰτία τῆς χρήσεως, μέχρι τά ὅρια τῆς καταχρήσεως ἀπό πλευρᾶς Μονοφυσιτῶν, περισσότερο, τοῦ Ἀρεοπαγιτικοῦ ἔργου ὀφείλεται στόν ἁπλούστατο λόγο ὅτι ἡ ἀποδιδόμενη καί καθολικῶς ἀναγνωριζόμενη αὐθεντία καί ἀρχαιότητα τοῦ Διονυσίου προσέδιδε ἕνα σοβαρό πλεονέκτημα στό «ἐφεύρημα» τοῦ ἀλεξανδρινού διάκονου Θεμιστίου, ἡγέτου τῶν Ἀγνοητῶν, περί «μιᾶς θεανδρικῆς ἐνεργείας» τοῦ Χριστοῦ, τό ὁποῖο ἀποτελεῖ παραποίηση τῆς Ἀρεοπαγιτικῆς ἐκφράσεως, ἡ ὁποία ἀπαντᾶται στήν πρός Γάιον θεραπευτήν ἐπιστολή: «ἀλλ’ ἀνδρωθέντος θεοῦ καινὴν τινα τὴν θεανδρικὴν ἐνέργειαν ἡμῖν πολιτευσάμενος»· ἔτσι, μέ τόν τρόπο αὐτό ἀποκαθιστοῦσε τόν ἐλλείποντα δεσμό τῶν Μονοφυσιτῶν μέ τήν ἀρχαία παράδοση πού ἤθελαν νά παρουσιάζουν τήν Μονοφυσιτική ἄποψη γιά τόν ἐναθρωπήσαντα Υἱό καί Λόγου τοῦ Θεοῦ, ὡς τήν ἀρχέγονη πίστη της Ἐκκλησίας. Τά Ἀρεοπαγιτικά ἅμα τῆ ἐμφανίσει τους κατέλαβαν, καί ἔκτοτε κατέχουν, μία ἰδιαίτερη θέση στήν παγκόσμια διανόηση καί ἀρδεύουν τήν σκέψη συνεχῶς καί ἀδιαλείπτως μέχρι τῶν ἡμερῶν μας· ἀπόδειξη τά βιβλία πού γράφηκαν καί γράφονται. Τέλος, πέρα ἀπό τήν αὐτόνομη ἀξία τοῦ Ἀρεοπαγιτικοῦ ἔργου ἕνα «σχολαῖο» ἐρώτημα παραμένει σέ ἐκκρεμότητα γιά τούς ἱστορικούς καί θεολόγους: κατά πόσον δηλ. θά ἔπρεπε νά καταταγεῖ τό Ἀρεοπαγιτικό σῶμα ὡς τό τελευταῖο ἀπολογητικό ἔργο, καί συνάμα χωρίς ὄνομα, ἀλλά μέ ταυτότητα, ὡς τό τελευταῖο ἀπόκρυφο τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας.