Θεωρία της θρησκείας

Τολμηρός, καινοτόμος, πειστικός. Πού να εντάξει κανείς τον Ζωρζ Μπατάιγ; Τα γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή του (προσχώρηση στον καθολικισμό, απώλεια της θρησκευτικής του πίστης, ψυχαναλυτική εμπειρία, στράτευση στον Κύκλο δημοκρατών κομμουνιστών, αγώνας κατά του φασισμού, ίδρυση ενός Κολεγίου Κοινωνιολογίας και, αργότερα, της επιθεώρησης Critique) τα ξαναβρίσκει κανείς σε ένα έργο αταξινόμητο, πολυποίκιλο, απαρτιζόμενο από δοκίμια, αφηγήματα και ποιήματα. Γραμμένη το 1948, η ανά χείρας Θεωρία της θρησκείας μάς βυθίζει στο παράδοξο σύμπαν ενός «άθεου μυστικιστή», για τον οποίο μια έννοια ισοδυναμεί με μια κραυγή: «Αποτελεί το περίγραμμα του τι θα ήταν μια ολοκληρωμένη εργασία: επιχείρησα να εκφράσω μια σκέψη εν κινήσει, δίχως να επιδιώξω να της δώσω οριστική μορφή. Η αναπόφευκτη έλλειψη ολοκλήρωσης δεν επιβραδύνει καθόλου την απάντηση, η οποία είναι μια κίνηση – έστω και αν, υπό μία έννοια, συνίστατο στην απουσία απάντησης. Αντιθέτως, της προσδίδει την κραυγάζουσα αλήθεια του αδυνάτου. Η κραυγή αυτής της ανημποριάς προαναγγέλλει τη βαθύτερη σιωπή». Όσο ο άνθρωπος μετατρέπει τα πάντα, άψυχα και έμψυχα, σε εργαλεία της δικής του ζωής, τόσο φουντώνει μέσα του η λαχτάρα της ένωσης με το περιβάλλον του. Σύμφωνα με τον Μπατάιγ, η θρησκεία συνιστά μια εξισορροπητική, αλλά απατηλή, απάντηση σε αυτή την αποξένωση, προσφέροντας μια ένωση πρόσκαιρη και αντιφατική προς την «πραγματική τάξη». Η άρση της αλλοτρίωσης δεν μπορεί, ωστόσο, να επιτευχθεί ούτε στο πλαίσιο της σημερινής «απουσίας του Θεού». Η συνειδητοποίηση της αποξένωσης και του απατηλού χαρακτήρα των όποιων θρησκευτικών απαντήσεων δεν αρκεί για τη λύση του προβλήματος, απαραίτητη προϋπόθεση της οποίας είναι η ριζική ανατροπή του σκοπού της παραγωγής, η καθημερινή, έμπρακτη αμφισβήτηση του «ωφελιμιστικού» χαρακτήρα της.