Δρόμοι της ρωσικής θεολογίας

Η μελέτη του ρωσικού παρελθόντος με οδήγησε στην αδιάσειστη πεποίθηση ότι στις ημέρες μας ο ορθόδοξος θεολόγος μπορεί να βρει για τον εαυτό του το αληθινό μέτρο και τη ζωντανή πηγή της δημιουργικής έμπνευσης μόνο στην πατερική παράδοση. Έχω απόλυτα πεισθεί ότι η πνευματική απομάκρυνση από τους Πατέρες και τη βυζαντινή σκέψη ήταν η κύρια αιτία για όλες τις οπισθοδρομήσεις και αποτυχίες στην πνευματική ανάπτυξη της Ρωσίας. Σε αυτό εδώ το βιβλίο αναφέρεται η ιστορία αυτών των αποτυχιών. Όλα τα γνήσια επιτεύγματα της ρωσικής θεολογίας υπήρξαν συνέπεια μιας δημιουργικής επιστροφής στις πατερικές πήγες. Ο στενός αυτός δρόμος της πατερικής θεολογίας είναι ο μόνος αληθινός και αυτό διαφαίνεται με ιδιαίτερη σαφήνεια στην ιστορική προοπτική. Ακόμη η επιστροφή στους Πατέρες δεν πρέπει να είναι μόνο διανοητική ή ιστορική, αλλά επιστροφή στο πνεύμα και την προσευχή, ζωντανή και δημιουργική αυτό-αποκατάσταση στην πληρότητα της Εκκλησίας που ζει μέσα στην ολότητα της ιερής παράδοσης. Έχουμε το προνόμιο να ζούμε σε μία εποχή θεολογικής αφύπνισης που διαπιστώνεται σε όλο τον διχασμένο χριστιανικό κόσμο. Είναι καιρός να αναθεωρήσουμε και να ξαναθυμηθούμε με μεγάλη προσοχή όλα εκείνα τα άλλοτε σκληρά και άλλοτε εμπνευσμένα μαθήματα και υποθήκες του παρελθόντος. Και μία πραγματική αφύπνιση μπορεί να αρχίσει μόνο όταν ακούγονται στο παρελθόν και στο μέλλον όχι μόνο οι απαντήσεις, αλλά και τα ερωτήματα. Η ανεξάντλητη δύναμη της πατερικής παράδοσης στη θεολογία εξακολουθεί να καθορίζεται ακόμη από το γεγονός ότι η θεολογία ήταν ζωντανό βίωμα για τους Αγίους Πατέρες, δηλαδή μία πνευματική αναζήτηση, μία ομολογία πίστης, μία δημιουργική λύση ζωτικών προβλημάτων. Από αυτό το δημιουργικό πνεύμα αντλούσαν πάντοτε την έμπνευσή τους τα εκκλησιαστικά κείμενα. Μόνο με μία επιστροφή στους Πατέρες μπορεί να αποκατασταθεί η υγιής θεολογική ευαισθησία στην εκκλησιαστική μας κοινωνία, ευαισθησία χωρίς την οποία η αναμενόμενη ορθόδοξη αφύπνιση δε θα πραγματοποιηθεί ποτέ.