Πατερική θεολογία και χριστιανικός πολιτισμός

Όπως ανέφερε ο Φρόιντ "ο πρώτος άνθρωπος που πέταξε μια προσβολή αντί για πέτρα ήταν ο θεμελιωτής του πολιτισμού". Από εκείνη την αχλή της ανθρώπινης ιστορίας πολλοί πολιτισμοί άνθησαν και εξίσου πολλοί αποτελούν σήμερα μέρος του γνωστικού αντικειμένου της επιστήμης της ιστορίας. Όταν η Εκκλησία συνάντησε τον 1ο αιώνα μ.Χ. τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό αποδέχθηκε όσα στοιχεία του εναρμονίζονταν με τη διδασκαλία της, απέρριψε κριτικά όσα ήταν ασυμβίβαστα μ' αυτήν και μετάγγισε σ' αυτόν το πνεύμα της γονιμοποιώντας τον. Με βάση τα παραπάνω θα μπορούσαμε να εκφράσουμε την άποψη ότι ανεξάρτητα από τις όποιες διαιρέσεις του ο Χριστιανισμός δημιούργησε ένα πολιτισμό με δυο κλάδους, τον Ορθόδοξο και τον Δυτικό. Η ύπαρξη ενός χριστιανικού πολιτισμού προϋποθέτει την ύπαρξη ενός Χριστιανισμού, στον οποίο μπορεί κανείς να ανιχνεύσει το "ιερό" από το "βέβηλο", αντιδιαστέλλοντας την ορθοδοξία από την αίρεση. Το ρόλο αυτό έχει αναλάβει η Θεολογία. Η σημερινή θεολογική κρίση έχει οδηγήσει πολλούς να θεωρούν το χριστιανικό λόγο ως αποκλειστικά "ψυχοφέλιμο", που αναφέρεται σε πνευματικές εμπειρίες, σε θαύματα και σε εντυπωσιακά περιστατικά, τα οποία πολλές φορές οδηγούν σε μια περιθωριοποίηση της Θεολογίας. Πρόκειται για μια κρίση, η οποία φαίνεται ιδιαίτερα στη νεότερη ορθόδοξη θεολογία, η οποία στο σύγχρονο πολυπολιτισμικό περιβάλλον θα πρέπει να ανακαλύψει, να κατανοήσει και να προβάλλει την παράδοσή της, καθώς προσέρχεται σ' έναν θρησκευτικό και ταυτόχρονα πολιτισμικό διάλογο με τους λοιπούς σύγχρονους πολιτισμούς. Η ύπαρξη ενός χριστιανικού πολιτισμού προϋποθέτει την ύπαρξη ενός Χριστιανισμού, στον οποίο μπορεί κανείς να ανιχνεύσει το "ιερό" από το "βέβηλο", αντιδιαστέλλοντας την ορθοδοξία από την αίρεση. Το ρόλο αυτό έχει αναλάβει η θεολογία. Η σημερινή θεολογική κρίση έχει οδηγήσει πολλούς να θεωρούν το χριστιανικό λόγο ως αποκλειστικά "ψυχοφέλιμο", που αναφέρεται σε πνευματικές εμπειρίες, σε θαύματα και σε εντυπωσιακά περιστατικά, τα οποία πολλές φορές οδηγούν σε μια περιθωριοποίηση της θεολογίας. Πρόκειται για μια κρίση, η οποία φαίνεται ιδιαίτερα στη νεότερη ορθόδοξη θεολογία, η οποία στο σύγχρονο πολυπολιτισμικό περιβάλλον θα πρέπει να ανακαλύψει, να κατανοήσει και να προβάλλει την παράδοσή της, καθώς προσέρχεται σ' έναν θρησκευτικό και ταυτόχρονα πολιτισμικό διάλογο με τους λοιπούς σύγχρονους πολιτισμούς. Πρόκειται για έναν διχασμό ανάμεσα στην παράδοση και στον διάλογο, ο οποίος δεν είναι άγνωστος στην πρόσφατη ιστορία όχι μόνο της ορθόδοξης αλλά και της δυτικής Θεολογίας. Στην άρση αυτής της κατάστασης μπορεί να συμβάλλει η πατερική θεολογία. Έχοντας κατά νου τους προαναφερόμενους προβληματισμούς και απορρίπτοντας εξαρχής μια θεοκρατική αντίληψη του τύπου έξω από το πλαίσιο του χριστιανικού πολιτισμού υπάρχει το χάος, ως ξεπερασμένου ιστορικά παρουσιάζουμε πτυχές του Χριστιανισμού με μια σειρά από μελέτες, οι οποίες περιλαμβάνονται στο παρόν βιβλίο. Στις μελέτες αυτές εξετάζονται διάφορα θέματα πατερικής θεολογίας, εκκλησιαστικής ιστορίας, καθώς και μελέτες που ερευνούν τη σχέση της ορθόδοξης θεολογίας με το περιβάλλον, την εκπαίδευση, την τυπογραφία, τις βιβλιοθήκες, τις νέες τεχνολογίες, κ.ά. Το πρώτο μέρος του βιβλίου αυτού περιλαμβάνει 17 μελέτες, οι οποίες έχουν ως θέμα τους Έλληνες και Λατίνους Πατέρες. Το δεύτερο περιλαμβάνει 7 μελέτες που ασχολούνται με θέματα εκκλησιαστικής ιστορίας. Το τελευταίο από αυτά φέρνει στο φως άγνωστες πτυχές της ιστορίας των Κατώτερων Εκκλησιαστικών Φροντιστηρίων Θεσσαλονίκης και Σερρών, όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από τα αρχεία του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Το τρίτο μέρος του βιβλίου ασχολείται με θέματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, στο πλαίσιο της διαθεματικότητας με το μάθημα των θρησκευτικών. Στο ίδιο πλαίσιο παρουσιάζονται θέματα που αφορούν τις σχολικές βιβλιοθήκες. Η ιδιαίτερη σχέση του Χριστιανισμού με τον πολιτισμό εξετάζεται με δυο μελέτες που εξετάζουν τη σχέση της Θεολογίας με τις μοναστηριακές βιβλιοθήκες και με την ιστορία της ελληνικής τυπογραφίας. Στο ίδιο πλαίσιο, δηλαδή της πολλαπλής σχέσης του Χριστιανισμού με τις νέες τεχνολογίες, κινούνται δυο μελέτες που εξετάζουν τη σχέση της θεολογίας και της πληροφορικής. Στο τέταρτο και τελευταίο μέρος του παρόντος βιβλίου παρουσιάζονται συνοπτικά ο βίος, τα έργα, η θεολογία και η βιβλιογραφία 9 Πατέρων της Εκκλησίας. Οι μελέτες αυτές αποτέλεσαν λήμματα για το Εγκυκλοπαιδικό Προσωπογραφικό Λεξικό Βυζαντινής Ιστορίας και Πολιτισμού, το οποίο επιμελείται ο καθηγητής Αλέξιος Σαββίδης. Ορισμένα από τα κείμενα αυτά δημοσιεύθηκαν στην αντίστοιχη αγγλική έκδοση που εκδίδεται από τον εκδοτικό οίκο "Brepols". Το σύνολο των κειμένων αυτού του βιβλίου αποτελούν τις μικρές μελέτες των τελευταίων 19 χρόνων του Αναστάσιου Μαρά. Πολλές από αυτές τις μελέτες έχουν αποτελέσει εισηγήσεις σε Διεθνή Συνέδρια, αλλά και σε ημερίδες, στο εξωτερικό ή εντός Ελλάδας. Οι περισσότερες από αυτές τις μελέτες έχουν δημοσιευθεί σε επιστημονικά περιοδικά σε τόμους πρακτικών συνεδρίων. Τέλος, θα σημειώσουμε ότι το βιβλίο διδάσκεται στους φοιτητές του Β΄ Εξάμηνου της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης.