Επόψεις θεολογικής γνωσιολογίας

"...Να συνεχίσω; Ναι... Αλλά να μιλάς μόνο για πράγματα σημαντικά, αιώνια", έλεγε ο Τσέχωφ στον Γλάρο. Το να μιλάς για τους Πατέρες της Εκκλησίας είναι πράγματι σημαντικότατο αιώνιο το αφήνω στην κρίση του αναγνώστη. Προσωπικά, καταφάσκω την υποχρεωτικότητα του πατερικού λόγου χωρίς να αρνούμαι τη διιστορικότητά του. Οι Πατέρες εν χρόνω και τόπω έγραψαν. Αλλά ο λόγος τους, καθώς κανείς μυείται διαστέλλοντας τον νου του σ' αυτόν, έχει μια άλλη δυναμική. Μεταφέρει το υποκείμενο από των χθαμαλοτέρων επί τα μετεωρότερα, εκεί που τα πάντα σιγούν και λαλούν. Αυτήν την αίσθηση είχε ο συγγραφέας όταν έγραφε τις "Επόψεις θεολογικής γνωσιολογίας". Μελετώντας τη σχέση εικόνας και πρωτοτύπου στο Μ. Βασίλειο και Μ. Αθανάσιο διέκρινε την τελεσφόρο προσπάθεια των Μ. Πατέρων να υπογραμμίσουν την ενότητα του Τριαδικού Θεού, χρησιμοποιώντας για το σκοπό αυτό το σχήμα εικών - αρχέτυπο επί των προσώπων της Τριάδος. Η υψηλή θεολογία των Πατέρων της Εκκλησίας, συνεχίζεται σ' αυτό το βιβλίο, με τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά και καταγίνεται με τα ονόματα και τα πράγματα, τη θεοπτία δηλαδή και τη θεολογία στο έργο του δευτέρου πολιούχου της πόλεως Θεσσαλονίκης· επιχειρεί να ερευνήσει ποιο προηγείται και ποιο έπεται και γιατί Δύση και Ανατολή διαφοροποιήθηκαν τόσο έντονα στο θέμα της εμπειρίας του θείου. Η μελέτη θα κλείσει με τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, ο οποίος ερμηνεύει ιδιοφυώς τη σχέση φυσικού και γνωμικού θελήματος· η γνώμη των ανθρώπων όταν αποσυνδέεται από το θείο θέλημα γίνεται εγωκεντρική και γεννά μια αλαζονική ελευθερία, η ικανοποίηση της οποίας περνά μέσα από την άρνηση του προσώπου του άλλου. Μια τέτοια ελευθερία όμως οριοθετείται στον θάνατο. Η γνώμη αντίθετα όταν εντάσσεται στη θεία θέληση, διευρύνεται κατά τη δεκτικότητα της χαρισματικώς σε τέτοιο βαθμό που μπορεί να χωρέσει και να περιλάβει τους πάντες. Πρόκειται για την ελευθερία των αγίων που δεν προσκρούει στα όρια της ελευθερίας των άλλων, διότι απλούστατα την περιλαμβάνει. Είναι η ελευθερία εκείνη που νίκησε τον θάνατο....