Το Άγιον Όρος στην ελληνική τέχνη

Η έκδοση αυτή πραγματοποιήθηκε με την ευκαιρία της ομώνυμης έκθεσης που διοργανώθηκε από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης σε συνεργασία με την Αγιορειτική Πινακοθήκη της Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας, για να παρουσιαστεί στο Πολιτιστικό Κέντρο του ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη τον Νοέμβριο του 2007 και στο Μέγαρο Εϋνάρδου στην Αθήνα τον Ιανουάριο του 2008. Το Άγιον Όρος είναι βέβαια περισσότερο γνωστό για τους δικούς του καλλιτεχνικούς θησαυρούς παρά για την επίδραση που έχει ασκήσει στη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής δημιουργίας στην Ελλάδα. Τόσο με την πνευματική παράδοση την οποία διακονεί όσο και με την ομορφιά της φύσης και τα πλούτη της τέχνης του, το Όρος άσκησε στους καλλιτέχνες, Έλληνες και ξένους, ιδιαίτερη γοητεία και βρέθηκε συχνά να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ιδεολογική περιδίνηση του νέου ελληνισμού. Κατά τον εικοστό αιώνα κυρίως, πλήθος καλλιτέχνες και άλλοι πνευματικοί άνθρωποι, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας, επισκέπτονται τον Άθω, η επίδραση του οποίου υπήρξε καταλυτική για το έργο τους (Φώτης Κόντογλου, Σπύρος Παπαλουκάς, Πολύκλειτος Ρέγκος, Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης). Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η επίδραση της τέχνης του Όρους, η ακτινοβολία του ως ζωντανής κιβωτού του «ένδοξού μας βυζαντινισμού», ανιχνεύεται σε πολλές επιλογές των καλλιτεχνών που ανήκουν στη λεγόμενη γενιά του '30. Πρώτος σημαντικός καλλιτέχνης που επισκέφτηκε το Όρος πρέπει να θεωρηθεί ο Θεόδωρος Ράλλης, που βρέθηκε εκεί το 1885 και το προσέγγισε από τη σκοπιά της ακαδημαϊκής τέχνης του 19ου αιώνα. Από την άλλη, πολλοί ζωγράφοι αντίκρισαν τον Άθω ως απλοί τοπιογράφοι. Μας έδωσαν όμως μεγάλο αριθμό σημαντικών έργων με απόψεις του Όρους, στα οποία διερευνάται επίμονα η δυνατότητα ενός σύγχρονου εικαστικού ιδιώματος για την αποτύπωση του ελληνικού τοπίου. Πρώτος και καλύτερος ανάμεσά τους ο αναμφισβήτητα μείζων Σπύρος Παπαλουκάς, ένας από τους κορυφαίους ζωγράφους του νεότερου ελληνισμού. Το χρονολογικό τόξο της έκθεσης ακουμπά από τη μια στον Θεόδωρο Ράλλη και καταλήγει στους καλλιτέχνες που γεννήθηκαν ως το 1930. Ανάμεσα σε αυτά τα συμβατικά, ούτως ή άλλως, όρια, διερευνάται η σχέση του Όρους με την ελληνική ζωγραφική, ενώ το κέντρο βάρους εντοπίζεται αναπόφευκτα στο Μεσοπόλεμο, περίοδο κατά την οποία παρατηρείται μια σημαντική πύκνωση του ενδιαφέροντος για τον Άθω, τόσο από καλλιτέχνες όσο και από σημαντικούς ανθρώπους των γραμμάτων.