Γράμματα ξένων μελετητών και άλλων λογίων

Με ιδιαίτερα τιμητική για μένα προθυμία ο πολύ αγαπητός μου φίλος, ο καθηγητής Άγγελος Δεληβορριάς, δραστήριος διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, δέχτηκε να περιλάβει στη σειρά των δημοσιευμάτων του Μουσείου δύο τόμους επιστολών ξένων επιστημόνων που στη μεγάλη τους πλειονότητα στάλθηκαν σ' εμένα κατά τον περασμένο αιώνα. Τον ευχαριστώ ιδιαίτερα. Στο πρώτο μέρος του πρώτου τόμου εκδίδονται γράμματα ξένων μελετητών γραμμένα σε ελληνική γλώσσα. Στο δεύτερο μέρος του ίδιου τόμου γράμματα γραμμένα στη γλώσσα του κάθε ξένου επιστολογράφου. Τρεις μόνο, οι Ρουμάνοι Berza και Cazacu και ο Ιταλός Calo, γράφουν γαλλικά. Ο διαχωρισμός των επιστολογράφων που γράφουν ελληνικά από εκείνους που χρησιμοποιούν την εθνική τους γλώσσα βοηθεί, νομίζω, τον αναγνώστη να διαπιστώσει ευκολότερα και συγκριτικά σε τι βαθμό ο κάθε ξένος επιστολογράφος χρησιμοποιεί σωστά τη νέα μας γλώσσα. Σημειώνω ότι τα ελληνόγλωσσα γράμματα είναι 156 και τα ξενόγλωσσα 78. Τα γράμματα στο σύνολο τους είναι 234 και ανάγονται στα χρόνια 1938-1995. Τα γράμματα του τόμου σε μέγιστο βαθμό απευθύνονται σ' εμένα, ελάχιστα σε τρίτα πρόσωπα. Συχνότερα μου γράφουν οι: Hunger, Trabout, Nicev, Knos, Mirambel, Lavagnini, Baud Bovy και Βrowning. [...] Κατά την έκδοση των επιστολών αποδίδεται η ορθογραφία του κάθε επιστολογράφου και στα ελληνόγλωσσα και στα ξενόγλωσσα κείμενα, ακόμα και όταν βέβαια συμβαίνει παρέκκλιση από τη σωστή χρησιμοποίηση της γλώσσας μας. Μόνο όταν ο επιστολογράφος ακολουθεί διαφορετική γραφή από εκείνην που φέρεται καθιερωμένη σήμερα ή που ήταν σε αρκετή χρήση στο παρελθόν (ξαίρω, γράψη, είμουν, τόρα, κλπ.) σημειώνεται sic σε αγκύλη. Ο παρατονισμός μιας λέξης, φαινόμενο που απαντά αρκετά συχνά σε ελληνικά γραπτά κείμενα ξένων μελετητών, δε σημειώνεται· οι λέξεις σιωπηρώς αποκαθίστανται στο σωστό τονισμό τους. Σημειωνω ότι τα γράμματα εκδίδονται στο σημερινό μονοτονικό σύστημα. Πιστεύω,ότι η χρησιμοποίηση ποικίλου ή και σαφώς εσφαλμένου τονισμού δεν προσφέρει ουσιαστική υπηρεσία στον αναγνώστη. Το κάθε γράμμα σχολιάζεται στα σημεία όπου απαιτείται σχολιασμός, και αυτός είναι πάντοτε σύντομος. Τα ξενόγλωσσα γράμματα (σε γαλλική, γερμανική, αγγλική και ιταλική γλώσσα) δίδονται και μεταφρασμένα. Η μετάφραση του κάθε γράμματος τυπώνεται πριν από το σχόλιο του. Καταβλήθηκε προσπάθεια η μετάφραση να είναι σαφής για τον αναγνώστη, ακόμη και στις περιπτώσεις που ο επιστολογράφος υπαινίσσεται γνωστά στον αποδέκτη θέματα, όχι όμως και στον αναγνώστη της επιστολής. Η μετάφραση φυσικά δε γίνεται πάντοτε κατά λέξη (traduttore - traditore· είναι μεγάλη αλήθεια). Μετάφρασα τα ξενόγλωσσα γράμματα, παρόλο που οι λογιότεροι αναγνώστες διαθέτουν συχνά εκτεταμένη γλωσσομάθεια. Kατατοπίζουν και ευκολύνουν, νομίζω, επαρκώς τον αναγνώστη, και μάλιστα τον ερευνητή, στις αναζητήσεις τους οι δύο πίνακες πριν από τα ευρετήρια. Ο πρώτος από τους πίνακες παρέχει αλφαβητικώς τα ονόματα των επιστολογράφων, καθώς και στοιχεία που αφορούν την κάθε επιστολή. Ο δεύτερος έχει αφετηρία το έτος που γράφτηκε η επιστολή με τα απαραίτητα πάλι στοιχεία. Ακολουθούν ευρετήρια προσώπων (ελληνικών και ξένων), πραγμάτων (ελληνικών και ξένων) και ιδιότυπων ελληνικών λέξεων που μνημονεύονται σε ορισμένα γράμματα. Το ευρετήριο πραγμάτων περιλαμβάνει θέματα, τίτλους παλαιότερων λογοτεχνικών έργων, τίτλους ιδρυμάτων, συμποσίων, εταιρειών, συλλογών, κλπ. Δεν καταχωρίστηκαν στο ευρετήριο πραγμάτων τίτλοι σύγχρονων λογοτεχνικών έργων ούτε τίτλοι πραγματειών, ερευνητικών βιβλίων ή δημοσιευμάτων. Ό,τι σχετικό με μη καταχωριζόμενα παρέχεται στο ευρετήριο ονομάτων. [...] (από τον πρόλογο του συγγραφέα)