Η εξέλιξη των θεωριών της φυσικής

Το βιβλίο αυτό αντιστοιχεί σε ένα μάθημα που δίδαξα κατά τη δεκαετία του '80 επί έξι (ή επτά;) έτη στους τεταρτοετείς φοιτητές του Φυσικού τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών. Επρόκειτο για ένα μάθημα με ασαφή τίτλο και απροσδιόριστο περιεχόμενο. Επιχείρησα τότε να διαμορφώσω μια διδασκαλία ανάλυσης των θεμελίων της Φυσικής. Ποιο είναι όμως το νόημα και η χρησιμότητα ενός τέτοιου μαθήματος και, αντίστοιχα, του σημερινού βιβλίου; Βάση της διδασκαλίας της Φυσικής είναι η ανάλυση των φυσικών θεωριών, η λύση προβλημάτων και η εξοικείωση με την πειραματική πρακτική. Εντούτοις, συνήθως οι φυσικές θεωρίες παρουσιάζονται ανιστορικά, ως δεδομένες, παγιωμένες αλήθειες, δημιουργήματα μεγαλοφυών φυσικών. Μια τέτοια ανιστορική παρουσίαση δεν διευκολύνει την προσέγγιση της επιστήμης ως πρακτικής που γίνεται στο χρόνο. Συνέπεια της μη ιστορικής προσέγγισης είναι να παρουσιάζεται συχνά η εξέλιξη της Φυσικής ως σειρά "παραδειγμάτων", μη συγκρίσιμων, όπου το επόμενο διαψεύδει το προηγούμενο. Πρώτο λοιπόν πρόβλημα, η συγκρότηση μιας επιστήμης. Ταυτόχρονα, η μελέτη της εξέλιξης των θεωριών, η οποία δεν είναι μια ομαλή, σωρευτική διαδικασία, ή, αντίστροφα, σημαδεύεται από τομείς και ρήξεις. Πώς γεννιέται, λοιπόν, και πώς εξελίσσεται μια επιστήμη; Και σε τι πραγματικότητες αντιστοιχούν οι φυσικές θεωρίες; Εδώ ανακύπτει το πρόβλημα της μελέτης των θεμελίων και αντίστοιχα το πρόβλημα της επιστημονικής αλήθειας. Η σωρευτική αντίληψη αδυνατεί να αναδείξει τη δυναμική του επιστημονικού γίγνεσθαι και συνεπώς τη σχέση αντικειμενικότητας και σχετικότητας της επιστημονικής αλήθειας. Η αντίληψη της ασυνέχειας, των τομών κ.λπ., εξάλλου, δεν συλλαμβάνει την ιστορία της επιστήμης ως διαδικασία υπέρβασης, ή γνωσιακής, επιστημικής μεταλλαγής. Η αντίληψη αυτή οδηγεί σε έναν γνωσιολογικό σχετικισμό. Έτσι, η ανάδειξη των θεμελίων εμπλέκεται σε γενικότερες ιδεολογικές διαμάχες. [...] (από τον πρόλογο του συγγραφέα)