Αίας

Η έκδοση αυτή εντάσσεται στη σειρά Θεατρική Βιβλιοθήκη, η οποία χρηματοδοτείται από το κληροδότημα Αλέξη Μινωτή εις μνήμην Κατίνας Παξινού. Ο "Αίας" είναι η αρχαιότερη από τις σωζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή και η ακριβέστερη χρονολόγησή της θα πρέπει να αναζητηθεί γύρω στα 450 π.Χ. Ο μύθος και η πλοκή του δράματος προϋποθέτουν την Ιλιάδα και την Οδύσσεια αλλά και άλλα έπη του τρωικού κύκλου. Οι λεπτομέρειές τους ανάγονται μάλλον στο γνωστό επεισόδιο του επικού κύκλου που ονομάζεται Όπλων κρίσις. Με αυτό το θεματικό υλικό, ίσως και με κάποιες πρόσθετες δραματικές πρωτοβουλίες του Αισχύλου (υποκείμενες στη χαμένη τριλογία: Όπλων κρίσις, Θρήισσαι, Σαλαμίνιαι), υφαίνει ο Σοφοκλής τη δική του τραγωδία που επονομάστηκε: "Αίας μαστιγοφόρος", "Αίαντος θάνατος" ή απλώς "Αίας". Οι σημαντικότερες πράξεις του μύθου ανήκουν στον προδραματικό χρόνο και επισκιάζουν το δράμα με μικρότερης ή μακρότερης έκτασης αναδρομικές διηγήσεις: εννοούνται το επεισόδιο της κρίσης των όπλων, οι συνθήκες και η έκβασή του, η μήνις του ήρωα, η φονική του μανία, που τρέπεται σε ζωοκτονία, η τύφλωσή του από την Αθηνά. Στα εσωτερικά δρώμενα του δράματος ανήκουν τελικώς δύο μόνον πράξεις: η προετοιμασία και η πραγματοποίηση της αυτοκτονίας· η έρις περί την ταφή του ήρωα, που καταλήγει σε συμφιλιωτικό αποτέλεσμα. Μετά την αυτοκτονία του Αίαντα και τους τυπολογικώς κατοχυρωμένους θρήνους, το δράμα εκτρέπεται σε αγώνα λόγων: του Μενελάου με τον Τεύκρο· του Αγαμέμνονα με τον Τεύκρο· ώσπου να βρει τη λύση του με τη συμφιλιωτική παρέμβαση του Οδυσσέα. Στα επιλεγόμενά του ο Δ. Ν. Μαρωνίτης επισημαίνει μεταξύ άλλων:"Ο Σοφοκλής, για να συντάξει το δικό του δράμα, μετέγραψε στο σύνολο και στα μέρη του το θέμα της ιλιαδικής συζυγικής ομιλίας, με όλα τα βασικά της παρεπόμενα, συμπεριλαμβανομένων και των μοτίβων της έριδας, της ταφής και του νεκρώσιμου νόστου. Η δραματική αυτή μεταμόρφωση του ιλιαδικού προτύπου έδινε εξάλλου την ευκαιρία στον Σοφοκλή να υπογραμμίσει και κάτι άλλο, πολύ σημαντικό κατά τη γνώμη μου: πώς, όταν περνούμε από τον ηρωικό πόλεμο στην εμφύλια διαμάχη, από την ηρωική σύγκρουση στη μεταπολεμική πολιτική κρίση, όλα γίνονται πολυπλοκότερα και παθολογικότερα. Στο σοφόκλειο δράμα δεν εξαφανίζεται ο πρότυπος τυπολογικός ιστός της Ιλιάδας· τώρα όμως μοιάζει με αξεδιάλυτο δίχτυ. Σε αυτό μάλιστα το τραγικό δίχτυ, στο οποίο έχει πιαστεί ο Αίας, δεν ξεχωρίζουν πια εύκολα οι φίλοι από τους εχθρούς: ο Αχιλλέας από τον Έκτορα. Ο σοφόκλειος Αίας συναιρεί τα δύο αυτά ηρωικά του πρότυπα και συγχρόνως τα παραμορφώνει. Ίσως εδώ βρίσκεται η διαφορά του έπους από την τραγωδία. Και αυτή τη διαφορά αναδεικνύει ο Σοφοκλής με την εκπληκτική του τέχνη".