Ηρακλής

Στο σύνολο των σωζόμενων τραγωδιών -του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη- ο "Ηρακλής" εμφανίζεται συνολικά τέσσερις φορές ως πρόσωπο του δράματος - τη μία ως από μηχανής θεός. Καμία στον Αισχύλο, δύο στον Ευριπίδη (στην ομώνυμη τραγωδία "Ηρακλής" και στην "Άλκηστη") και δύο στον Σοφοκλή: μία ως κεντρικό πρόσωπο του δράματος στις "Τραχίνιες" και μία ως από μηχανής θεός στον "Φιλοκτήτη". Στην κωμωδία το όνομά του ακούγεται συχνά, σε παροιμιακές -κυρίως- φράσεις. Στον Αριστοφάνη εμφανίζεται δύο φορές, στους "Όρνιθες" και στους "Βατράχους"·, όπου καταγράφεται μια ιδιότυπη παρουσία του: "δανείζει" τη χαρακτηριστική σκευή του -λεοντή και ρόπαλο- στον Διόνυσο (που την ανταλλάσσει στη συνέχεια με τον Ξανθία), συστήνοντας μια persona μέσα από μια άλλη persona, ένα θέατρο μέσα στο θέατρο. Η χυμώδης ή θυμώδης παρουσία του αντιβαίνει στις νηφάλιες επιταγές της αριστοτελικής "Ποιητικής" , η οποία συνιστά, για να είναι καλλίστη μια τραγωδία, να παρουσιάζει κάποιον άνθρωπο επιφανή μεν, αλλά ούτε αρετή διαφέροντα ούτε δικαιοσύνη από τους κοινούς ανθρώπους σαν εμάς, να γκρεμίζεται δι' αμαρτίαν τινά, από μια λανθασμένη δηλαδή εκτίμηση των πραγμάτων. Γι' αυτό και ο ήρωας δεν υπήρξε ιδιαίτερα προσφιλές θέμα στους δραματουργούς. Η μεγαλοσύνη που συνοδεύει την ηρωική μορφή του έχει σταθερά μια θετική και μια αρνητική όψη: η αντίφαση αυτή του μυθικού του ήθους διαποτίζει και τη δραματική του persona. Και στη μια και στην άλλη περίπτωση, ο Ηρακλής είναι οι -πράξεις και τα πάθη του, τα όσα κατόρθωσε ή διέπραξε και τα όσα υπέφερε ή υπέστη. Από τον μύθο στο δράμα, όμως, μετασχηματίζεται η έννοια της πράξεως, διότι οργανωτική αρχή δεν είναι πλέον η μορφή του Ηρακλή, αλλά η επιλεγμένη από τον δραματουργό σύνθεση μιας σειράς δεδομένων, τα πράγματα, όπως αποκαλούνται στη συνέχεια. [...] (από την εισαγωγή του βιβλίου)