Ο σταυρός, το σπαθί και το στέμμα

Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στο σταυρό, στο σπαθί και στο στέμμα, δηλαδή την ορθοδοξία, το μεγαλοϊδεατισμό και τη μοναρχία στην Ελλάδα; Η τριγωνική αυτή σχέση θα μπορούσε, με λίγα λόγια να διατυπωθεί ως εξής: Επειδή το νεοελληνικό κράτος ήταν το πρώτο κράτος εθνικού τύπου σ' όλη την Ανατολή, "από την Αδριατική ως τον κόλπο της Βεγγάλης", η αναγκαία πολιτική μορφή της ύπαρξής του δε μπορούσε να είναι άλλη από την αβασίλευτη δημοκρατία. Γιατί η κληρονομική μοναρχία προϋπόθετε την ανάπτυξη του φεουδαλισμού, ενώ η νεοελληνική κοινωνία πρόκυψε από τους κόλπους του ασιατικού τρόπου παραγωγής. Κι όπως ο προκατακλυσμιαίος αυτός κοινωνικός σχηματισμός μπορούσε να διαλυθεί αποκλειστικά μέσα στο σύγχρονο καπιταλισμό, ποτέ μέσα στη μεσαιωνική φεουδαρχία, έτσι και το πολιτικό του εποικοδόμημα, ο ανατολικός δεσποτισμός, δεν ήταν δυνατό να εξαφανιστεί μέσα στην απόλυτη ή συνταγματική μοναρχία, αλλά μοναδικά μέσα στην αστική, την πολιτική δημοκρατία. Η πολιτική δημοκρατία όμως, προαπαιτεί την ολοκλήρωση της αστικοδημοκρατικής επανάστασης, που προϋποθέτει, με τη σειρά της, την πλήρη ανάπτυξη της φεουδαρχίας. Έτσι έγινε αναπόφευκτη στην Ελλάδα η εγκαθίδρυση της μοναρχίας, που αδυνατούσε, ωστόσο, να εκφράσει την αστική ενότητα του ελληνικού έθνους, τον εθνικό συγκεντρωτισμό. Και την ιδεατή ανταύγεια αυτής της ανημποριάς αντανακλούσε ο μεγαλοϊδεατισμός, η Μεγάλη Ιδέα. Αλλά στην αφετηρία της εξέλιξης αυτών των μεγεθών βρίσκονταν οι ασιατικές καταβολές της νεοελληνικής κοινωνίας, που το πνευματικό τους άρωμα αποτελεί η ορθοδοξία. Αυτή, συνεπώς, αντιπροσωπεύει την ιδεολογική σταθερά της αλγεβρικής εξίσωσης, που μεταβλητές της παριστούν οι μεγαλοϊδεατισμός και η μοναρχία, εξίσωσης που τους τρεις όρους της επιχειρεί να κατατάξει αυτή η πραγματεία. Το εξαγόμενο είναι ότι μόνο μια χώρα της Ανατολής μπόρεσε να ξεφύγει από το ιστορικό αυτό πεπρωμένο, χωρίς να μεταπέσει στον "κολλεκτιβιστικό" ολοκληρωτισμό.