Νοοτροπίες, συμπεριφορές και πρακτικές της προεπαναστατικής προυχοντικής τάξης

Στη νεοελληνική ιστορική μνήμη, ακαδημαϊκή και δημόσια, οι πτυχές της αυτονομίας διαφόρων ελληνικών κοινοτήτων έχουν συνδεθεί ως επί το πλείστον με τις δομές και τις λειτουργίες του εν λόγω διοικητικού θεσμού. Η διαμόρφωση και η εδραίωση του ιστοριογραφικού αυτού προσανατολισμού βασίστηκε κυρίως σε μετεπαναστατικά τεκμήρια και συνέβαλε στην εξειδανίκευση των ρόλων που είχαν διαδραματίσει την εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας οι Έλληνες προεστοί, αλλά και τα χριστιανικά άτακτα ένοπλα σώματα. Ενώ όμως στις ελληνικές πηγές η αναφορά στο κοινόν είναι συχνή, η οθωμανική διοίκηση αναγνωρίζει τους προεστούς ως πρόσωπα που λειτουργούν επιτροπικώς στο όνομα των άλλων ραγιάδων, δηλαδή ως πρόσωπα ενταγμένα στο δικό της εξουσιαστικό σύστημα. Παρά την αντίφαση αυτή φαίνεται ότι οι χριστιανοί προύχοντες είχαν σαφή συναίσθηση της σοβαρότητας του ρόλου τον οποίο καλούνταν να υπηρετήσουν, αφού αποτελούσαν τη μοναδική κοσμική ηγετική ομάδα των χριστιανικών πληθυσμών, τους οποίους και εξέφραζαν. Σε αυτό επομένως το πλαίσιο, οι κοινοτικοί άρχοντες ως διαχειριστές μιας εξουσίας κατά παραχώρηση λειτουργούσαν και ανέπτυσσαν τη δράση τους. Κατά την προεπαναστατική περίοδο διαμορφώνεται στον οθωμανοκρατούμενο χώρο μια σχολή πολιτικής σκέψης, η οποία επάξια εκπροσωπείται στο πρόσωπο του προεστού των Αγράφων Δημητρίου Τσολάκογλου. Από το επιστολάριό του προκύπτει μια διαφορετική οπτική που συνδέεται με τον θεσμό της αυτοδιοίκησης κατά την εξεταζόμενη περίοδο, σύμφωνα με την οποία οι κοινοτικές αυθεντίες της εποχής είχαν τη δυνατότητα, εάν βέβαια το επιθυμούσαν, να αναπτύσσουν δραστηριότητες όχι μόνο για την προώθηση των προσωπικών συμφερόντων τους, αλλά κυρίως για την προάσπιση του κοινού καλού.