Καντίντ ή η αισιοδοξία

Ο Βολταίρος παίζει με το περιπετειώδες μυθιστόρημα, που ήταν τόσο της μόδας στα χρόνια του, και μας καλεί να χαρούμε το παιχνίδι του. Αλλά πίσω από αυτό το παιχνίδι, η σοβαρότητα. Δεν υπάρχει πτυχή των κοινωνικών συμβάσεων που να μην ανατρέπεται από τον σαρκασμό· η θρησκοληψία, πρώτη και καλύτερη, η αξία της ευγενικής καταγωγής, ο "ευγενής άγριος", οι πόλεμοι και ο ηρωισμός. Η καλοσύνη υπάρχει, η αλληλεγγύη επίσης, αλλά πάντα από τους φτωχούς, τους απελπισμένους ή τους απόκληρους. Ωστόσο αν ο Candide συνιστούσε απλώς μια απάντηση στις φιλοσοφικές διαμάχες των Διαφωτιστών της εποχής, τότε ίσως πραγματικά να μην διεκδικούσε πια σήμερα παρά μια θέση στην ιστορία των ιδεών. Αλλά το χιούμορ του Βολταίρου είναι καταλυτικό, αλλά η τρυφερότητά του για τον άνθρωπο είναι βαθιά, αλλά η σοφία του τον οδηγεί σωστά, να μη χάνει ποτέ το μέτρο. (από τον πρόλογο του Αλέξη Πολίτη) Ο Candide είναι η ιστορία ενός Ιώβ των σύγχρονων καιρών, μιας candida anima, αγαθής ψυχής: ενός νέου που παύει σταδιακά να αναγνωρίζει τον εαυτό του, καθώς οι περιστάσεις τον αναγκάζουν να τολμήσει να αφήσει πίσω του ό,τι είχε διδαχτεί: δηλαδή "να μην έχει δική του γνώμη". Η έξοδος από αυτή την ανωριμότητα, η πορεία προς την ενηλικίωση να αρθρωθεί η αυτόνομη αντίρρηση ενός αλλά, ενός mais, στο ερώτημα για τη θέση του ανθρώπου στην τάξη του κόσμου, συνιστά τομή, τη βιαιότητα της οποίας απαλύνει η ίδια η ειρωνική ελαφρότητα και ο ξέφρενος ρυθμός της βολταιρικής αφήγησης - κατά τρόπο ανοίκειο και ανοικειωτικό. Το παράδοξο αυτής της καινότροπης συγκατοίκησης λογοτεχνίας και φιλοσοφίας έγκειται στο ότι το φιλοσοφικό επιχείρημα καθίσταται ευθύς εξαρχής δυνατό εξαιτίας της λογοτεχνικής αφήγησης, χάρη στην πλοκή και το ύφος της. (από το επίμετρο του Μίλτου Πεχλιβάνου)