Πλατείες της Ευρώπης - Πλατείες για την Ευρώπη

Η πλατεία αποτελεί ένα από τα κύρια συστατικά στοιχεία του ευρωπαϊκού αστικού χώρου. Η ιστορική της διαδρομή της προσδίδει μεταβαλλόμενα χαρακτηριστικά, καθώς εξ ορισμού είναι ένας ανοικτός δημόσιος χώρος. Αυτός μπορεί να υποδεχθεί ποικίλες χρήσεις που αφορούν τη συλλογική ζωή της κοινωνίας των πολιτών. Στο σημερινό αστικό τοπίο με τις ταχύτατες μεταλλάξεις ο ρόλος της πλατείας ως συλλογικού καθιστικού της πόλης αμφισβητείται και πρέπει να προστατευθεί από τις εντεινόμενες τάσεις ιδιωτικοποίησης. Προϋπόθεση για οποιαδήποτε δράση είναι η προσεκτική διερεύνηση και η κατανόηση των ιδιαίτερων στοιχείων της ευρωπαϊκής πλατείας, καθώς και η ενημέρωση του ευρύτερου κοινού για τα θέματα αυτά. Η συμβολή των καθηγητριών του τμήματος Αρχιτεκτόνων της ΠΣ του ΑΠΘ Μαίρης Ανανιάδου - Τζημοπούλου, Αλέκας Καραδήμου - Γερολύμπου και της ερευνητικής ομάδας που εργάστηκε μαζί τους στον τομέα αυτό είναι πολύτιμη. Συμμετείχαν σ' ένα σημαντικό ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα με θέμα "Η πλατεία, ευρωπαϊκή πολιτισμική κληρονομιά" με συντονίστρια την πρώτη εκ μέρους του ΑΠΘ. Το πρόγραμμα περιλάμβανε αναλυτική προσέγγιση, διατύπωση προτάσεων και προσπάθεια ευαισθητοποίησης του ευρύτερου κοινού. Στο πλαίσιο αυτό ολοκληρώθηκαν ήδη τέσσερις σημαντικές σχετικές εκδόσεις και οργανώθηκε η έκθεση "Πλατείες της Ευρώπης. Πλατείες για την Ευρώπη" η οποία παρουσιάζει τα αποτελέσματα της έρευνας σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις με αφετηρία τη Βενετία (Σεπτέμβριος 2007). Ιδιαίτερη σημασία έχει το τμήμα της έρευνας που αναφέρεται ειδικότερα στις πλατείες των ελληνικών οικισμών. Εδώ επιχειρείται μία επιστημονική ανάγνωση της τυπολογίας από τις παραδοσιακές πλατείες "του πλατάνου", της νεοελληνικές και ορθολογικές πλατείες του 19ου και 20ου αιώνα έως τις σύγχρονες προσεγγίσεις και τον προβληματισμό για το μέλλον αυτών των χώρων στη νεοελληνική πόλη. Είναι ίσως η πρώτη συστηματική συγκριτική διερεύνηση των πλατειών στην Ελλάδα και είναι ο πυρήνας της ελληνικής συμβολής στη γενικότερη ευρωπαϊκή έρευνα των πλατειών. (πρόλογος Νίκου Καλογήρου) Mε μεγάλη χαρά τα Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής φιλοξενούν στους χώρους του Μουσείου Μπενάκη της οδού Πειραιώς την Έκθεση "Πλατείες της Ευρώπης - Πλατείες για την Ευρώπη". Μία έκθεση που προέκυψε από ένα ερευνητικό πρόγραμμα με θέμα "Η πλατεία, Ευρωπαϊκή πολιτισμική κληρονομιά" και παρουσιάστηκε ήδη σε αρκετές χώρες της Ευρώπης που συμμετείχαν στο πρόγραμμα, ή που πλατείες τους παρουσιάζονταν σ' αυτήν. Και σίγουρα δεν είναι τυχαίο που τα εγκαίνιά της έγιναν το 2007 στη Βενετία, αυτή τη μοναδική πολιτεία με τις αναρίθμητες μικρές, μεγάλες και πολύ μεγάλες πλατείες και πλατώματα (piazza, piazzetta, campo, campiello...). Τώρα ήρθε η σειρά της Αθήνας που συμπεριλαμβάνεται στο ερευνητικό πρόγραμμα με τις δύο σημαντικότερες πλατείες της νέας Αθήνας, την πλατεία Ομονοίας και την πλατεία Συντάγματος, που κατέχουν δύο κορυφές του ορθογωνίου ισοσκελούς τριγώνου, του βασικού στοιχείου που πάνω του χαράχθηκε το σχέδιο της νέας πόλης της Αθήνας. Στην ορθή γωνία του τριγώνου, η Ομόνοια (πλατεία Ανακτόρων και στην συνέχεια πλατεία Όθωνος και τελικά Ομονοίας) και στις δύο άλλες γωνίες οι πλατείες Συντάγματος (πλατεία Μουσών - Ανακτόρων - Συντάγματος) και Κεραμεικού, που ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε (στη διασταύρωση της οδού Ερμού με την οδό Πειραιώς στο λόφο του Αγίου Αθανασίου). Στην έκθεση παρουσιάζεται μόνο η πλατεία Συντάγματος. Μία πλατεία που παρά τις πολλές τροποποιήσεις που υπέστη από το 1834 και ως σήμερα, διατηρεί σε βασικές γραμμές τον αρχικό της χαρακτήρα. Συνδεδεμένη άμεσα με το κτίριο των Ανακτόρων αρχικά και του Κοινοβουλίου σήμερα, στα πόδια του μνημείου του Αγνωστου Στρατιώτη, εξακολουθεί να είναι το κέντρο της σύγχρονης πόλης. Εκτός όμως από τις δύο πλατείες της Αθήνας, η χώρα μας αντιπροσωπεύεται στην έκθεση αυτή από πέντε ακόμα πλατείες, της Θεσσαλονίκης, του Ναυπλίου, της Ρόδου, της Δράμας και της Πορταριάς. Από την παραδοσιακή πλατεία γύρω από τον αιωνόβιο πλάτανο, στην σύγχρονη πλατεία των αρχών του 21ού αιώνα. Ανάλογες είναι και οι επιλογές για τις άλλες ευρωπαϊκές πολιτείες. Μέσα από τα πανώ της έκθεσης ξετυλίγεται η ιστορία της πλατείας, κοινωνικού και πολεοδομικού τόπου συγκέντρωσης και επικοινωνίας των ανθρώπων όλων των εποχών, από τη στιγμή που δημιουργείται ο πρώτος οικισμός μέχρι τις μέρες μας, με τις ιδιαιτερότητες του κάθε τόπου και της κάθε χρονικής περιόδου. (πρόλογος Μάρως Καρδαμίτση Αδάμη)