Ελέγχοντας τον τόπο του παρελθόντος

Από το 1875 μέχρι το 1881, μια αρχαιολογική αποστολή της γερμανικής αυτοκρατορικής κυβέρνησης πραγματοποίησε στην Ολυμπία μια από τις πρώτες ανασκαφές μεγάλης κλίμακας, η οποία αποτέλεσε σημείο καμπής στην πορεία της αρχαιολογίας. Ως τότε η αρχαιολογία έμοιαζε περισσότερο με κυνήγι θησαυρού. Οι ανασκαφείς της Ολυμπίας, αντίθετα, δημιούργησαν ένα νέο υπόδειγμα επιστημονικών ανασκαφών, φέρνοντας στο φως χιλιάδες αντικείμενα με σκοπό να τα τεκμηριώσουν στο σύνολό τους. Την υλοποίηση του εγχειρήματος ανέλαβε το νεοσυσταθέν παράρτημα του αυτοκρατορικού Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην Αθήνα, και η επιτυχία της αποστολής επέσπευσε την ίδρυση ανάλογων δυτικών αρχαιολογικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα. Ωστόσο, οι ανασκαφές προκάλεσαν από την αρχή την αντιπαλότητα της γαλλικής και της ρωσικής διπλωματίας, αλλά και πολιτικές διενέξεις στο Ελληνικό βασίλειο. Για να κατανοηθούν οι ποικιλόμορφες αυτές αντιπαραθέσεις με τρόπο σφαιρικό, χρειάζεται να αναλυθούν οι πολιτικές πλευρές του θέματος. Μέχρι σήμερα, η βιβλιογραφία έχει βασίσει την κρίση της στο ότι οι όροι της ανασκαφής δεν περιείχαν ρητά την παραχώρηση πρωτότυπων ευρημάτων στους Γερμανούς. Σύμφωνα με άλλες απόψεις όμως, επρόκειτο για τις πρώτες ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα στη βάση μιας διακρατικής σύμβασης, με στόχο να παρακαμφθεί ή και να καταστρατηγηθεί η αυστηρή αρχαιολογική νομοθεσία της χώρας - δίχως όμως και να παραβιαστεί εξόφθαλμα. Στην παρούσα μελέτη επιχειρείται η αναπαράσταση μιας πολυσήμαντης ιστορίας στην οποία εμπλέκονται η αρχαιολογία και ο πολιτισμός με την πολιτική και τις διεθνείς σχέσεις, σε ένα πλαίσιο που επικαθορίζεται από τις άνισες σχέσεις ισχύος μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών. Αναλύεται η συμπεριφορά των πολιτικών και των αρχαιολόγων που διαμόρφωσαν τους όρους των ανασκαφών, καθώς και του Τύπου ο οποίος παρουσίασε και διαμόρφωσε την εικόνα τους. Επίσης, αναλύονται οι θεσμικές, πολιτικές και διεθνοπολιτικές συνθήκες στις οποίες αναπτύχθηκε αυτή η συμπεριφορά. Ανάμεσα στις ιστορικές πηγές της μελέτης ξεχωρίζει ο φάκελος των διαπραγματεύσεων της σύμβασης, που σώζεται μόνο στην Ελλάδα, και ο οποίος δεν έχει αξιοποιηθεί ώς τώρα από την ξενόγλωσση βιβλιογραφία.