Λόγια του πρωινού και του σούρουπου

Πρόκειται για το έπος τριών οικογενειών που έζησαν στο Κάιρο ξεκινώντας από το 1798, όταν τα στρατεύματα του Ναπολέοντα εισέβαλαν στην Αλεξάνδρεια, μέχρι τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ με τους Ισραηλινούς το 1973. Ο Ναγκίμπ Μαχφούζ συλλέγει ιστορίες ανθρώπων για να αφηγηθεί, μέσα απ’ αυτές, τη μεγάλη ιστορία της πατρίδας του και τη σημασία τού να είσαι Αιγύπτιος. Αυτό όμως που περισσότερο ενδιαφέρει τον Μαχφούζ είναι να ξεδιπλώσει ιστορίες ανθρώπων απ’ όλες τις κοινωνικές τάξεις της Αιγύπτου, να μιλήσει για το γάμο και τη σημασία του, τη θέση των γυναικών, που βελτιώνεται με τα χρόνια, τη μετανάστευση σε χώρες της Δύσης, αλλά και την τελική επάνοδο στην πατρίδα, τις παραδόσεις της αραβικής κοινωνίας που διαβρώνονται, τους οικογενειακούς δεσμούς, που κι αυτοί αδυνατίζουν. Οι ιστορίες-βιογραφικά, γεμάτες χρώμα και ατμόσφαιρα, απεικονίζουν τις ζωές συνηθισμένων ανθρώπων που γεφυρώνουν δύο ολόκληρους αιώνες και βιώνουν τον άνεμο της αλλαγής. Το μυθιστόρημα, που θεωρείται από τα καλύτερα και τα πιο πρωτότυπα της ώριμης περιόδου του νομπελίστα συγγραφέα, εκδόθηκε στην Αίγυπτο το 1987. "Σαν ακροστιχίδα... το συνηθισμένο μαζί με το ασυνήθιστο, η γέννηση μαζί με το θάνατο, η ιστορία μαζί με την πολιτική - ειρωνικά διαβάζεται σαν τη ζωή". (The California Literary Review) "Στο τελευταίο του αυτό μυθιστόρημα βάζει τον πήχυ πολύ ψηλά, αρνούμενος κάθε προηγούμενη κλασική μορφή. Αντί να εξελίσσεται η ιστορία του σε ένα και μόνο μέρος, διαδραματίζεται μεταξύ Καΐρου και αιγυπτιακής υπαίθρου. Αντί ν' ακολουθεί μια συγκεκριμένη χρονολογική σειρά, ακολουθεί μια πορεία 200 χρόνων. Αντί για μία ιστορία, μας προσφέρει 67, που η καθεμία τους παίρνει τη μορ φή ενός επικήδειου -η ζωή ενός ανθρώπου όπως θα την περιέγραφε ένας σοφός γείτονας- και όλες μαζί περιγράφουν τη μοίρα τριών οικογενειών που τις ενώνουν φιλίες, βεντέτες και γάμοι. Τα κομμάτια του αινίγματος ποτέ δεν μας δίνουν ολοκληρωμένη την εικόνα. Μπαινοβγαίνουν στη ζωή ο έ νας του άλλου τόσο γρήγορα και με τέτοια συχνότητα, που κάνει οποιονδήποτε νοητικό χάρτη έχουμε φτιάξει άχρηστο. Η μοναδική οργάνωση προκύπτει απο την αραβική αλφάβητο. Κάθε κεφάλαιο φέρει σαν τίτλο το όνομα ενός χαρακτήρα, πάντα με αλφαβητική σειρά. Όταν φτάνει κανείς στο τέλος του βιβλίου, νιώθει σαν να έχει διαβάσει τον επικήδειο ενός ολόκληρου πολιτισμού. Αλλά τι επικήδειο! Και τίνος πολιτισμού! Και τι θριαμβευτικό τέλος!" (Financial Times)