Ψηφίδες στοχασμών

Μιλώντας για τον γνωμικό λόγο (sαν ποιητικοφιλοσοφικό κράμα) ένας Ινδός σοφός δάσκαλος, ο Μπαγκουάν Σρι Ραzνίς (στο βιβλίο του: "Η κρυμμένη αρμονία του Ηράκλειτου"), αναφέρει πως "Στην Ανατολή βρίσκονται παράλληλοι στοχαστές με τον Ηράκλειτο, κι αυτοί είναι οι δάσκαλοι και οι ποιητές του Ζεν, ιδίως στην ποίηση που είναι γνωστή σαν "χάικου". Ένας απ’ τους μεγαλύτερους του είδους είναι ο Μπασό, που έχει γράψει μικρά χάικου, τρεις στίχους μόνο, μικρά αποσπάσματτα, σαν τα χρησμικά αποφθέγματα του Ηράκλειτου. Κάθε του απόσπασμα είναι αυτοτελές σα διαμάντι- κάθε εγκοπή του έχει μια δική της τελειότητα, χωρίς ανάγκη συσχετισμού με άλλη. Σήμερα -δυστυχώς- η αποφθεγματική μέθοδος έχει ολοκληρωτικά εξαφανιστεί από τη Δύση. Από την εποχή του Ηράκλειτου μόνο ο Νίτσε -ουσιαστικά- ξανάγραψε μ’ αυτόν τον τρόπο τον "Ζαρατούστρα". Στην Ανατολή, όλοι οι Φωτισμένοι έγραφαν μ’ αυτόν τον τρόπο. Έτσι έχουν γραφτεί οι Ουπανισάδες και οι Βέδες, έτσι εκφράστηκαν ο Βούδας, ο Λάο Τσε, ο Τσουάνγκ Τοε, ο Μπασό: με αποφθέγματα. Κι όλοι αυτοί ήταν ξεχωριστοί ποιητές - φιλόσοφοι. Ο Ηράκλειτος έχει αγγίξει την πραγματικότητα, έχει διεισδύσει μέσα της. Κάθε απόσπασμα είναι αυτοτελές· δεν είναι σύστημα. Τα αποσπάσματά του είναι σαν τα πετράδια, που το καθένας τους έχει το δικό του κόψιμο, τη δική του πληρότητα. Εισδύεις σ’ ένα του απόσπασμα και μέσα απ’ αυτό γίνεσαι τελείως διαφορετικός· αυτό το απόσπασμα σου ανοίγει μια πόρτα προς το άπειρο". Ζυγίζοντας αυτά τα λόγια, συμπεραίνει κανείς όχι μόνο την αξία καθεαυτή του γνωμικού λόγου (από την άποψη της λεκτικής προσφοράς μιας αλήθειας -στο χώρο της επιστήμης, της ηθικής, της αισθητικής κ.λπ.) αλλά και τη δύναμη της επιρροής που ασκεί αυτός ο λόγος στη συνείδηση των ανθρώπων. Ο λόγος αυτός με την ιδιαίτερη απήχηση στις ψυχές, συλλέχτηκε -με τους αιώνες- κι αποτέλεσε τις θεμελιακές δομές της θρησκείας και της φιλοσοφίας της Ανατολής. Αυτή άλλωστε η παρατήρηση κάνει και τον Μπωντλαίρ να λέει πως "υπάρχει τεράστιο βάθος στα κοινά ρητά. Οπές σκαμμένες από γενιές μυρμήγκια"...